Παρ’ όλο που πέφτουν, κατα καιρους, διάφορες “λύσεις” στο τραπέζι για το πώς μπορεί να μετριαστεί η αισχροκέρδεια εν μέσω πληθωρισμού, είναι όντως ρεαλιστικό να “μπει φρένο” σε όσους καταφεύγουν σε αθέμιτες πρακτικές, όταν μιλάμε για μια ελεύθερη αγορά;
Τι εστί αισχροκέρδεια;
Η αισχροκέρδεια είναι μια έννοια, η οποία αναφέρεται στην αποκόμιση κέρδους ή οφέλους από δραστηριότητες ή πρακτικές που είτε θεωρούνται ηθικά, κοινωνικά ή νομικά αμφισβητήσιμες, είτε αναποτελεσματικές για την κοινωνία. Στην ουσία, η αισχροκέρδεια αντιπροσωπεύει τον προσπορισμό κέρδους με αμφισβητούμενους, αθέμιτους, ή ακόμα και επιζήμιους τρόπους. Εν ολίγοις, πρόκειται για καθαρή εκμετάλλευση.
Εκμεταλλευόμενοι, δηλαδή, την ανάγκη των ανθρώπων, ορισμένοι επιχειρηματίες καταφεύγουν σε τρόπους για να διεκδικήσουν υψηλότερα κέρδη, ακόμη και σε περιπτώσεις που οι συμπολίτες μας βρίσκονται σε τραγική κατάσταση. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα στη χώρα μας, είναι αυτο στη Θεσσαλία, όπου καταστηματάρχες χρέωναν είδη πρώτης ανάγκης, όπως τροφή και νερό, σε ιδιαίτερα ανεβασμένες τιμές σε ανθρώπους που έχουν χάσει τις περιουσίες τους εν μία νυκτί και μάχονται για να επιβιώσουν.
Η αισχροκέρδεια στην πράξη
Τα παραδείγματα αισχροκέρδειας μπορούν να ποικίλλουν ανάλογα με τον τομέα και το πλαίσιο, καθώς η αισχροκέρδεια δεν αφορά μόνο την εξαπάτηση των καταναλωτών, αλλά και διαφορετικά φαινόμενα, όπως την εκμετάλλευση των εργαζομένων. Εργοδότες αισχροκερδούν εις βάρος των υπαλλήλων τους, παραβιάζοντας τα βασικά δικαιώματά τους. Αυτό μεταφράζεται σε λιγότερα ένσημα απ’ όσα τους αναλογούν, σαφώς χαμηλότερες αμοιβές, απλήρωτες υπερωρίες και δώρα. Με τέτοιου είδους πρακτικές, οι εργοδότες κερδοφορούν, κανονικοποιώντας τον εργασιακό μεσαίωνα.
Οι περιπτώσεις αισχροκέρδειας είναι εκατοντάδες και διαφορετικές μεταξύ τους, με το εν λόγω ζήτημα να βρίσκεται πλέον παντού γύρω μας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας είναι επιτακτική ανάγκη, ειδικά σ’ ένα καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο που εξυπηρετεί την ελεύθερη αγορά. Διότι, οι αθέμιτες πρακτικές που δημιουργούνται και κατακλύζουν την ελεύθερη αγορά, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για την άνθιση και επικράτηση του καπιταλισμού – με ό,τι συνεπάγεται αυτό.
Δεν υπάρχουν φραγμοί ή όρια, με αποτέλεσμα η αισχροκέρδεια να βλάπτει αφενός τον μέσο Έλληνα φορολογούμενο ή εργαζόμενο και αφετέρου την εγχώρια οικονομία, αφού οι επιχειρηματίες καταφεύγουν διαρκώς σε ατασθαλίες. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι αναμενόμενο να σημειώνονται περιστατικά αστάθειας και αδικίας, τη στιγμή που η αισχροκέρδεια περιχαρακώνει την κατεδάφιση κοινωνικών και ηθικών αξιών, στο βωμό του κέρδους.
Η αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας είναι σημαντική για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης, της ηθικής και της κοινωνικής ευημερίας
Μια από τις πρώτες προτάσεις που έχουν συζητηθεί για την αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας είναι η μείωση του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) σε ορισμένα βασικά αγαθά και υπηρεσίες. Αυτό μπορεί να μειώσει το κόστος διαβίωσης των πολιτών και να ανακουφίσει ευπαθείς ομάδες, όπως οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι. Ωστόσο, η μείωση του ΦΠΑ πρέπει να γίνει με προσοχή, ώστε να μην δημιουργήσει οικονομικά ελλείμματα.
Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι ο εκτενής κρατικός έλεγχος στην αξία και στην τιμή πώλησης των προϊόντων. Η δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου μπορεί να φέρει στο φως ανομολογίες και αδικαιολόγητες αυξήσεις τιμών. Επίσης, η ποινικοποίηση της αισχροκέρδειας και οι αυστηρές ποινές για τους παραβάτες μπορούν να αποτρέψουν την παράνομη αύξηση των τιμών. Αν μη τι άλλο, υπάρχει ήδη στον Ποινικό Κωδικα ως διάταξη, απλώς εξακολουθεί να εκρεμμεί ο έλεγχος του παρόντος νόμου και, προπάντων, η εφαρμογή του σε περιπτώσεις παραβίασης.
Είναι απολύτως απαραίτητο οι κυβερνήσεις να ενισχύουν την εποπτεία και τις κανονιστικές αρχές που διέπουν την ελεύθερη αγορά. Οι συγκεκριμένες αρχές χρειάζεται να είναι ισχυρές, ανεξάρτητες και διαφανείς. Δεν νοείται να υπάρχει διαφθορά σ’ έναν φορέα που, εξ ορισμού, καλείται να πατάξει την απάτη. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζονται οπωσδήποτε τα κατάλληλα εργαλεία, ενώ αρμόδιοι φορείς πρέπει να εκτελούν απερίσπαστα και ανεπηρέαστα το έργο τους, προβλέποντας για τις όποιες κυρώσεις.
Ένας τρόπος να επιτευχθεί εν τάχει η μείωση της αισχροκέρδειας αποτελεί το πλαφόν στις τιμές. Είναι ανεπίτρεπτο να υπάρχουν εταιρείες που προσπαθούν να αποφέρουν υπερκέρδη στα ταμεία από προϊόντα πρώτης ανάγκης, ειδικά στις εφιαλτικές περιόδους που διανύουμε. Η κοινωνική μέριμνα και η αλληλεγγύη, όταν χάνονται ανθρώπινες ζωές και σπίτια, δεν εξαγοράζονται. Ο πόνος δεν δύναται να λειτουργεί ως “δόλωμα” για να θησαυρίζουν οι επιχειρήσεις, αλλά, εφόσον έχουν τη δυνατότητα, να σταθούν δίπλα σε όσους το έχουν ανάγκη.
Εκτός από το κεφάλαιο, το οποίο όλοι γνωρίζουμε πόση αλαζονεία μπορεί να προκαλέσει, υπάρχει και η κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων (CSR), η οποία δύναται συμβάλλει τα μέγιστα στην ολιστική συνεισφορά των επιχειρήσεων υπέρ της κοινωνίας και της εγχώριας αγοράς συνολικά.
Στο κάδρο η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση
Όσον αφορά στο πώς μπορεί να διαχειριστεί ο καθένας εξ ημών καταστάσεις αντίστοιχες με τις προαναφερθείσες, μπορούν να ειπωθούν τα εξής: Επιβάλλεται να γνωρίζουμε πότε γινόμαστε έρμαια της αισχροκέρδειας είτε ως καταναλωτές, είτε ως εργαζόμενοι. Κι αν διαπιστωθεί ότι πράγματι καταπατάται κάποιο δικαιώμά μας, οφείλουμε να το καταγγείλουμε πάραυτα στην αντίστοιχη υπηρεσία.
Κατά γενική ομολογία, η καπιταλιστική βαρβαρότητα που ακούει στο όνομα “αισχροκέρδεια” έχει καταφέρει να διεισδύσει παντού, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα λίγων και ισχυρών, εις βάρος των πολλών. Πιθανότατα, πρόκειται για μία ατέρμονη συνθήκη, έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος προκύπτει από τους κόλπους της μεγάλης οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα μας εδώ και δεκαετίες.
Ωστόσο, όταν ο μέσος όρος των πολιτών μιας χώρας δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει ακόμη και στα βασικά μηνίαια έξοδα και καλείται να κάνει “περικοπές” στο φαγητό, τις μετακινήσεις και την ψυχαγωγία, χρειάζεται να επικαλούμαστε την ηθική μας σε ανθρώπινο επίπεδο και να μην επιβαρύνουμε έτι περισσότερο μία ευπαθή ομάδα, στην οποία (ενδεχομένως) τυχαία δεν ανήκουμε. Η αισχροκέρδεια μπορεί να μετριαστεί, ακόμη και σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Διότι, η ελεύθερη αγορά δεν αποτελεί “άσυλο”, ούτε επιστέγασμα για όσους επιθυμούν να καταφύγουν στην εξαπάτηση και την εκμετάλλευση ανθρώπων ή/και καταστάσεων.
Μόνο που, για να πραγματωθεί ο κατακερματισμός της, πρέπει να έρθει και η ευλογία της πολιτείας, η οποία – ως επί το πλείστον – τείνει να ευλογεί μόνο τα “γένια της” μέχρι στιγμής.