Η σημασία της οικογένειας, παρά τα όσα πρεσβεύουν οι πατριαρχικές αντιλήψεις, δεν είναι στενή, αλλά ευρεία. Και στον πυρήνα της, βρίσκονται οι έννοιες της συναισθηματικής ασφάλειας, της αποδοχής, της αγκαλιάς και της κατανόησης.
Βάσει της φιλοσοφίας που διέπνεε τον τρόπο που γαλουχηθήκαμε από τις προηγούμενες γενιές, η οικογένεια μεταφραζόταν ως «ένα ωραίο σπίτι, όπου ζουν ο μπαμπάς, η μαμά, τα παιδιά κι ένας σκύλος». Μεμονωμένα, μια τέτοια εικόνα σαφώς έχει θετικό πρόσημο –ακόμη κι αν δεν συνάδει με τις προσωπικές επιθυμίες κάποιου ατόμου. Εντούτοις, στη σύγχρονη εποχή, καθώς αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο η ανάγκη για συμπερίληψη και αποδοχή, χρειάζεται αφενός, να δοθεί μεγαλύτερη ορατότητα σε όλες τις μορφές οικογένειας και αφετέρου, στα αίτια που καθιστούν τόσο επιτακτική αυτή την ανάγκη. Τέλος, θα ήταν ωφέλιμο να τεθούν επί τάπητος ορισμένες –συχνά στερεοτυπικές– φράσεις, όπως: «Είναι παιδί από καλή οικογένεια» ή «Ο άνθρωπος είναι αξιοσέβαστος οικογενειάρχης, δεν θα πείραζε ποτέ τη γυναίκα του».
Μεγαλώνοντας σε μονογονεϊκή οικογένεια
Η έκβαση της σχέσης ενός (παντρεμένου) ζευγαριού, δεν είναι πάντα ομαλή, οπότε και αποφασίζουν τα δύο μέλη να λήξουν και διά νόμου τη συμβίωσή τους. Μπορεί μεν να αναδιαμορφώνεται συνεχώς το νομικό πλαίσιο της συνεπιμέλειας σε αυτές τις περιπτώσεις, αλλά δεν αναιρείται το γεγονός ότι το παιδί/τα παιδιά καλούνται να αναπτυχθούν εντός μιας μονογονεϊκής πια οικογένειας. Φυσικά, κάθε μονογονεϊκή οικογένεια καλείται να αντιμετωπίσει εξατομικευμένες δυσκολίες και εμπόδια, επομένως θα ήταν τουλάχιστον αφελής μια απόπειρα ερμηνείας ή πρότασης.
Αν μη τι άλλο, όμως, όσο ισχυρό κι αν είναι το τείχος προστασίας που θα δομήσει η μονογονεϊκή οικογένεια γύρω από τα παιδιά της, πάντα θα υπάρξουν οι κακοπροαίρετες φωνές που θα δείξουν με το δάχτυλο, θα σχολιάσουν και θα λοιδορήσουν, δίχως απαραίτητα να γνωρίζουν τι συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Ενίοτε, ο χωρισμός ενός ζευγαριού, όσο πληγωτικός κι αν είναι, ενδεχομένως συνδέεται με την ομαλή εξέλιξη του αναπτυσσόμενου ανθρώπου, του παιδιού, μακριά από ένα περιβάλλον πυρηνικής οικογένειας, το οποίο, ωστόσο, λόγω εντάσεων, διαφωνιών και λανθασμένων χειρισμών, θα είχε ολέθριες συνέπειες στην ψυχοσύνθεσή του.
Μάλιστα, είναι πιθανό, μια μονογονεϊκή οικογένεια να βρήκε τη γαλήνη που τόσο χρειαζόταν, μακριά από την τοξικότητα, την οποία μια «αγία», πυρηνική οικογένεια διαχειρίζεται καθημερινά, ακριβώς επειδή η κοινωνία επιτάσσει πως αυτή είναι η υπέρτατη μορφή οικογένειας.
Με τον/την σύντροφο (κι έναν σκύλο)
Ως γνωστόν, τους συγγενείς δεν τους επιλέγουμε. Συνεπώς, το μοναδικό σημείο αναφοράς ευθύς εξαρχής είναι οι δεσμοί αίματος ή εξαναγκασμένου σεβασμού, σύμφωνα με τις τρέχουσες κοινωνικές επιταγές. Πάρα ταύτα, είναι συχνό φαινόμενο, οι περιβόητοι αυτοί δεσμοί αίματος να μην επαρκούν για να επιζητά ένα άτομο την παρουσία ενός συγγενικού προσώπου στην καθημερινότητά του. Αντ’ αυτού, στρέφεται σε ανθρώπους που ανταποκρίνονται καλύτερα στις προσδοκίες, τις επιθυμίες και την προσωπικότητά του. Υπό αυτό το πρίσμα, επιλέγει να διαμορφώσει τη δική του οικογένεια με ένα/μία σύντροφο, ίσως βρίσκοντας μια κοινή στέγη και κάνοντας σχέδια για το μέλλον.
Αν και εφόσον το επιτρέπει ο διαθέσιμος χωροχρόνος, ένας σκύλος θα «έδενε» ακόμη περισσότερο αυτή την άτυπη –αλλά εξίσου σημαντική– μορφή οικογένειας. Διότι, αγαπητή Εστία, ανεξάρτητα με τα αναχρονιστικά σου μηνύματα, δύο άντρες και ένα σκυλί συνιστούν οικογένεια. Επίσης, δύο γυναίκες και ένα σκυλί συνιστούν οικογένεια. Δύο άφυλα άτομα και ένα σκυλί συνιστούν οικογένεια. Δύο άτομα διαφορετικού φύλου και ένα σκυλί συνιστούν οικογένεια.
Αφού η εκάστοτε συνθήκη δημιουργεί συναισθήματα αγάπης, θαλπωρής, ζεστασιάς, αφοσίωσης, άνευ όρων υποστήριξης και ολιστικού ενδιαφέροντος σε όλα τα επίπεδα, ουδεμία αξία έχει ο αριθμός ή ταυτότητα των μελών της εν λόγω οικογένειας.
Οι φίλοι είναι η οικογένεια που επιλέγουμε
Διατηρώντας τα επιχειρήματα από την προαναφερθείσα μορφή οικογένειας, δεν θα μπορούσαν να μην αναφερθούν οι θεμελιώδεις σχέσεις φιλίας, οι οποίες συχνά, δύνανται να υποκαταστήσουν τις –παραδοσιακά– οικογενειακές. Άτομα προερχόμενα από κακοποιητικά, αδιάφορα ή, γενικότερα, ανεπαρκή οικογενειακά περιβάλλοντα, πιθανότατα βρίσκουν αποκούμπι στους φίλους. Εκείνους, εκείνες και εκείνα που θα ξαγρυπνήσουν αν χρειαστεί, θα ανταποκριθούν με το καλύτερο δυνατό τρόπο σε κάθε ανάγκη, θα συμπαρασταθούν, θα συμβαδίσουν. Θα είναι εκεί.
Ακριβώς όπως στα «Φιλαράκια», όπου η Μόνικα άπλωσε στοργικά το χέρι στη Ρέιτσελ όταν αποφάσισε να ανεξαρτητοποιηθεί. Ο Ρος αγόρασε στη Φοίβη το πρώτο της ποδήλατο. Ο Τσάντλερ ανέλαβε τις οικονομικές υποχρεώσεις του Τζόι. Μέχρι και το BBC αφιέρωσε άρθρο του στους τρόπους με τους οποίους τα «Φιλαράκια» μετέβαλαν την υφιστάμενη νοοτροπία ως προς το τι εστί οικογένεια.
Η ένωση διαφορετικών μελών, προερχόμενων από άλλες οικογένειες
Μια μορφή οικογένειας που αναδύεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Ελλάδα, είναι αυτό που αποκαλούν στο εξωτερικό «patchwork family». Επί της ουσίας, πρόκειται για γονείς, προερχόμενους από διαζύγιο ή χηρεία (ενδέχεται με παιδιά από προηγούμενη σχέση), οι οποίοι/ες συνάπτουν σχέση μεταξύ τους και προχωρούν στο βήμα της συγκατοίκησης. Η συγκεκριμένη οικογενειακή μορφή διακρίνεται από αρκετές δυσκολίες, λόγω του ότι χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο εμπλοκής των παιδιών.
Παρ’ όλα αυτά, με σωστούς χειρισμούς, ενσυναίσθηση και έχοντας ως γνώμονα την ευημερία της νέας οικογένειας, ένα σπίτι μπορεί να σφύζει από ευτυχία.
Ένα μικρό θαύμα που λέγεται «υιοθεσία»
Υπό κανονικές συνθήκες, χρειάζεται ένα ολόκληρο άρθρο για να πραγματευτούν τα πλεονεκτήματα της υιοθεσίας, όπως επίσης και η ατέρμονη γραφειοκρατία που θα βρεθεί στο διάβα όσων επιλέξουν να ακολουθήσουν αυτό το σπουδαίο μονοπάτι. Δυστυχώς, το στίγμα απέναντι στα υιοθετημένα παιδιά ή στα ζευγάρια που δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν με φυσιολογικό τρόπο εξακολουθεί να είναι υπαρκτό, παρά τις αμέτρητες προσπάθειες που καταβάλλονται διαρκώς στην παγκόσμια σφαίρα για την κανονικοποίηση του φαινομένου. Βέβαια, απροσδόκητες είναι οι τροχοπέδες που προορίζονται και για τα ομόφυλα ζευγάρια αν επιθυμήσουν να δώσουν την στοργή και την τρυφερότητά τους σε ένα μικρό πλάσμα που βρέθηκε ξαφνικά μόνο.
Και ακούγονται στο βάθος οι σειρήνες του πολέμου από την πλευρά της ακροδεξιάς.
Εικόνες: Shutterstock