H ορθορεξία είναι μια μη υγιής ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή.
Το να επιλέγει κανείς υγιεινές τροφές κάνει καλό. Η επίγνωση και η ανησυχία για τη διατροφική ποιότητα των τροφών δεν αποτελεί πρόβλημα από μόνο του. Τότε, μιλάμε για ορθορεξία.
Ένα άτομο με ορθορεξία, όμως, προσηλώνεται τόσο στη λεγόμενη «υγιεινή διατροφή» που καταλήγει να βλάπτει την υγεία και ευημερία του, καθώς μπορεί να οδηγηθεί σε υποσιτισμό, απώλεια ανθρώπινων σχέσεων και κακή ποιότητα ζωής.
Ένα άτομο με ορθορεξία υιοθετεί διατροφικές συνήθειες που απορρίπτουν τροφές, οι οποίες δεν είναι αρκετά “αγνές”. Τα κριτήρια αποκλεισμού μπορούν να ποικίλουν: Clean eating, keto, διαλείπουσα νηστεία, 100% organic τροφές, 100% σπιτικά γεύματα, superfoods, plant based κτλ. (Για τη σχέση της χορτοφαγικής χορτοφαγικής διατροφής με την ορθορεξία έχουμε μιλήσει σε προηγούμενο άρθρο).
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ της ορθορεξίας και άλλων διατροφικών διαταραχών, όπως η βουλιμία και η ανορεξία και όλες έχουν να κάνουν με την τροφή και τον έλεγχο.
Διαγνωστικά κριτήρια της ορθορεξίας
Ο όρος “ορθορεξία” επινοήθηκε το 1997 από το γιατρό Steven Bratman και σημαίνει: “Eμμονή” με τη σωστή διατροφή. Έκτοτε, η επιστημονική κοινότητα έχει αποδεχθεί τον όρο. Επί του παρόντος δεν αναγνωρίζεται σε κλινικό περιβάλλον ως ξεχωριστή διατροφική διαταραχή και δεν υπάρχουν επίσημα κριτήρια για την διάγνωση της. Βέβαια, η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ορθορεξία αυξάνεται.
Χωρίς επίσημα διαγνωστικά κριτήρια, είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια πόσα άτομα έχουν ορθορεξία και αν πρόκειται για μια αυτόνομη διατροφική διαταραχή ή για μια μορφή ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Μελέτες έχουν δείξει ότι πολλά άτομα με ορθορεξία έχουν επίσης ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Το 2016, οι Bratman και Dunn, πρότειναν διαγνωστικά κριτήρια 2 σταδίων:
Κατά το κριτήριο Α, το άτομο παρουσιάζει εμμονική εστίαση στην υγιεινή διατροφή και νιώθει έντονο άγχος και δυσφορία με διατροφικές επιλογές που δεν θεωρεί υγιεινές. Θα χάσει βάρος λόγω των διατροφικών του συνηθειών, αλλά όχι επειδή είναι πρωταρχικός του στόχος. Ακολουθεί καταναγκαστικά διατροφικούς κανόνες που θεωρεί πως ευνοούν την υγεία και το “σπάσιμο” των κανόνων αυτών δημιουργεί έντονο φόβο ασθένειας και ενοχές. Οι κανόνες γίνονται πιο αυστηροί με τον καιρό (αποτοξινώσεις, νηστείες).
Κατά το κριτήριο Β, το άτομο βιώνει ψυχικά και σωματικά προβλήματα. Οι έντονοι διατροφικοί περιορισμοί οδηγούν σε υποσιτισμό, έντονη απώλεια βάρους ή άλλα προβλήματα υγείας. Οι άκαμπτες πεποιθήσεις και οι αυστηροί διατροφικοί κανόνες προκαλούν προβλήματα στις κοινωνικές σχέσεις. Η εικόνα σώματος και η αυτοεκτίμηση εξαρτώνται υπερβολικά από το ποσοστό συμμόρφωσης στους διατροφικούς κανόνες.
Σημάδια που υποδεικνύουν παρουσία ορθορεξίας
Το άτομο:
- Ανησυχεί συνεχώς για την ποιότητα της τροφής του, την προέλευση και τη σύστασή της, γεγονός που οδηγεί σε έντονο άγχος.
- Αποφεύγει να βγει έξω ή να φαει γεύματα που δεν έχουν ετοιμαστεί από το ίδιο.
- Παρακολουθεί εμμονικά λογαριασμούς στα Social Media που έχουν να κάνουν με υγιεινή διατροφή.
- Φοβάται την ασθένεια. Αγωνιά όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμα “υγιεινά”, “ασφαλή” τρόφιμα.
- Αφιερώνει πολύ χρόνο στην έρευνα για τη διατροφή του, τον προγραμματισμό των επόμενων γευμάτων του, τη μελέτη των διατροφικών ετικετών. Ψάχνει εκτεταμένα πληροφορίες για τα συστατικά των τροφών, τις υπερτροφές, τις βλαπτικές επιδράσεις του πρόχειρου φαγητού κτλ.
- Αποκλείει από τη διατροφή του ευρεία γκάμα τροφών που θεωρεί ανθυγιεινές (τροφές με ζάχαρη, γλουτένη, κορεσμένα λιπαρά, κρέας, ζωικά προϊόντα, τρόφιμα “σεσημασμένα” για την υψηλή περιεκτικότητά τους σε φυτοφάρμακα κτλ).
- Τρέμει την απώλεια ελέγχου. Νιώθει ότι κάνει το σωστό με τις διατροφικές του επιλογές και πως έτσι φροντίζει την υγεία του. Φοβάται πως όλο αυτό μπορεί να καταρρεύσει έστω και με μία “παρασπονδία”.
- Είναι πιθανό να εμφανίσει φυσικά σημάδια υποσιτισμού και απώλεια βάρους, ειδικά αν περιορίζει σημαντικά την ποικιλία των τροφών και την ενέργεια που προσλαμβάνει.
- Είναι επικριτικό για τις διατροφικές επιλογές των φίλων και της οικογένειάς του.
- Κινείται μέσα σε έναν φαύλο κύκλο, μεταξύ αγάπης/φροντίδας για τον εαυτό του και έντονης ενοχής.
Παραγοντες κινδυνου για την ορθορεξία
Καταστάσεις που μπορούν να κάνουν ένα άτομο πιο επιρρεπές σε ορθορεκτικές συμπεριφορές είναι:
- Βιολογικές: Όπως η παρουσία κάποιου ατόμου στο κοντινό περιβάλλον με διατροφική διαταραχή, ιστορικό ενασχόλησης με δίαιτες ή κάποια ασθένεια όπως ο σακχαρώδης διαβήτης.
- Ψυχολογικές: Όπως η τελειομανία, η αγχώδης διαταραχή, η δυσαρέσκεια με την εικόνα σώματος.
- Κοινωνικές: Όπως ο εκφοβισμός για το σώμα, το στίγμα βάρους, η ιδέα του “τέλειου σώματος”.
Αντιμετώπιση
Συνοψίζοντας, θέλω να ξεκαθαρίσω το εξής. Είναι υγιές να ρίχνεις μια ματιά στην ετικέτα ή να απορρίπτεις κάποιες τροφές επειδή δεν σου αρέσουν. Είναι υγιές να επιλέγεις βιολογικά όταν μπορείς, να λες όχι σε κάποια τροφή έντονα επεξεργασμένη που θα σε βαρύνει. Αυτό που σε απομακρύνει από το πλαίσιο του υγιούς είναι το άγχος και ο φόβος που δημιουργείται αν κάνεις “αλλιώς”.
Το κλειδί για την αντιμετώπιση της ορθορεξίας είναι να αναγνωρίσει κανείς πως ο τρόπος που έχει επιλέξει να τρέφεται τελικά του προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό. Η αντιμετώπισή της στοχεύει τόσο στην απόκτηση μιας πιο υγιούς σχέσης με το φαγητό όσο και στην συναισθηματική ενδυνάμωση, την αύξηση της αυτοεκτίμησης αλλά και την εύρεση άλλων, πιο λειτουργικών τρόπων διατήρησης του αισθήματος ελέγχου και αυτοφροντίδας.
Προτείνεται συνεργασία με θεραπευτική ομάδα που αποτελείται από ψυχοθεραπευτή, που έχει εκπαιδευτεί να αναγνωρίζει την ορθορεξία και τη διαφορά της από την υγιεινή διατροφή, όπως και ειδικό διαιτολόγο-διατροφολόγο.
Γράφει η Έρικα Νταουτίδου, Msc (Κλινική Διατροφολόγος / Διαιτολόγος)