Για όλους όσους επιδιώκουν να φροντίσουν την υγεία τους μέσω της διατροφής, η έννοια των υπερ-τροφών (aka superfoods) είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Μια τροφή “υπερήρωας”, που βοηθά στην απώλεια βάρους, δίνει μακροζωία, πολεμάει χρόνιες ασθένειες.
Είναι ενδιαφέρον το πόσο γρήγορα αλλάζουν οι δημοφιλείς υπερτροφές, κάπως σαν τα μουσικά charts. Οι πιο “θρεπτικές” τροφές είναι κάθε φορά αυτές που συγκεντρώνουν περισσότερο buzz στα κοινωνικά δίκτυα. Τα hits του 2022 είναι η μορίνγκα, οι ζυμωμένες τροφές, η matcha, οι σπόροι chia, τα berries, η πρωτεΐνη κάνναβης, τα φύκια, ο κουρκουμάς και το τζίντζερ.
Πόσο απαραίτητες είναι, όμως, οι υπερτροφές για το σώμα και την υγεία μας; Πόσα πρέπει να ξοδέψουμε για να δώσουμε στο σώμα μας ό,τι του χρειάζεται; Και ποιο το κόστος για τον πλανήτη; Πριν από όλα, όμως, ας απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: Ποια υπερδύναμη πρέπει να έχει μια τροφή για να θεωρηθεί superfood;
Δεν υπάρχει επιστημονικά τεκμηριωμένος ορισμός του “superfood”. Μπορούμε να αποκαλέσουμε μια τροφή υπερ-τροφή, όταν περιέχει κάποιο συστατικό σε σχετικά μεγάλη συγκέντρωση και η κατανάλωσή του έχει συσχετιστεί με οφέλη στην υγεία.
Τα μεμονωμένα συστατικά που μελετώνται στις τροφές καλούνται βιοενεργά (ή βιοδραστικά) συστατικά και είναι οι βιταμίνες, τα μέταλλα, τα λιπαρά οξέα, οι φυτικές ίνες, τα φλαβονοειδή, τα καροτενοειδή, οι φυτοστερόλες κτλ. Απαντώνται σε μικρές ποσότητες στις τροφές και συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον για τη δράση τους στην πρόληψη ασθενειών.
Superfoods/Σούπερ τροφές = σούπερ πωλήσεις
Τα αποτελέσματα της έρευνας που αφορούν μεμονωμένα συστατικά μπορούν να δώσουν εξαιρετικά click bait-y επικεφαλίδες για τροφές με “μαγική” επίδραση στην υγεία.
Στην εποχή μας, μάλιστα, που η πληροφορία ταξιδεύει πιο γρήγορα και από το φως, μια νέα υπερτροφή κάνει την εμφάνισή της κάθε τόσο. Η διαδικασία έχει ως εξής: Νέα μελέτη φανερώνει τα οφέλη ενός συστατικού.
Τα media ξαφνικά βρίθουν από άρθρα με διατροφικούς ισχυρισμούς για κάποια τροφή πλούσια στο συστατικό αυτό. Η ζήτηση για την τροφή αυξάνεται και το ίδιο και η τιμή της. Οι εταιρείες τοποθετούν το συγκεκριμένο superfood στα ράφια. Εμείς έχουμε την ευκαιρία να φροντίσουμε το σώμα/ναό μας και η βιομηχανία του wellness κερδίζει δισεκατομμύρια.
Το μάρκετινγκ και το wellness culture
Με το σωστό μάρκετινγκ και δεδομένου ότι δεν υπάρχει κάποιος κατοχυρωμένος ορισμός, μπορούμε να αποκαλέσουμε οποιαδήποτε τροφή “υπερ-τροφή”.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το αβοκάντο (στο top 5 των superfoods τα τελευταία χρόνια). Πλούσιο, μεταξύ άλλων, σε μονοακόρεστα λιπαρά, φυτικές ίνες και κάλιο. Πολυάριθμες μελέτες αναδεικνύουν τα οφέλη των μονοακόρεστων λιπαρών για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου.
Οι φυτικές ίνες ρίχνουν τη χοληστερόλη, θρέφουν την εντερική μικροχλωρίδα και ενισχύουν την υγεία του γαστρεντερικού. Το κάλιο ρυθμίζει τον καρδιακό παλμό και διασφαλίζει τη σωστή λειτουργία των μυών και των νεύρων.
Βέβαια, κανείς δε λέει ότι τα ίδια συστατικά περιέχονται και σε άλλες τροφές, πιο basic αλλά πιο “κοντά” μας. Το ελαιόλαδο περιέχει επίσης μονοακόρεστα λιπαρά, και μάλιστα σε υψηλότερη συγκέντρωση. Οι ελιές έχουν στο πακέτο και φυτικές ίνες. Φυτικές ίνες μαζί με κάλιο βρίσκουμε, επίσης, στο πορτοκάλι, την πατάτα, τα φασολάκια και τα όσπρια.
Το πραγματικό κόστος των υπερτροφών
Μια υπερτροφή που σέβεται τον εαυτό της πρέπει να ευδοκιμεί σε έναν τόπο far far away και να συνοδεύεται από μία γλυκιά ιστορία. Κινόα: Ο αρχαίος χρυσός σπόρος των Ινκας! Γκότζι μπέρι: Το Θιβετιανό μυστικό της μακροζωίας, θεραπεύει την υπέρταση εδώ και 2500 χρόνια!
Έχουμε σκεφτεί, όμως, ποιο είναι το κόστος παραγωγής των τροφών αυτών σε μέρη του κόσμου, όπου ίσως δεν ευδοκιμούν; Και ποια είναι η ποσότητα που πρέπει να παραχθεί για να καλύψει τις ανάγκες όλων όσων έχουν λογαριασμό στο Instagram; Τι ανάγκες έχουν σε γη και φυσικούς πόρους;
Ας πάρουμε και πάλι το παράδειγμα του αβοκάντο. Για την παραγωγή του, αποψιλώνονται κάθε χρόνο τεράστιες εκτάσεις δασών. Ακόμα και τα δέντρα που ήδη υπάρχουν απαιτούν σημαντικές ποσότητες νερού –σύμφωνα με το Water Footprint Network, απαιτούνται 2000 λίτρα νερό για την παραγωγή 1 kg αβοκάντο.
Σε περιοχές με ξηρασία, οι ανάγκες σε νερό είναι ακόμα μεγαλύτερες. Επιπλέον, δεν πρέπει να αμελούμε την ενέργεια που ξοδεύεται για τη μεταφορά των αβοκάντο με σωστές συνθήκες διατήρησης σε όλες τις γωνιές το κόσμου.
To “greenwashing” της βιομηχανίας τροφίμων
H χρήση superfoods ως πρόσθετα σε τυποποιημένα τρόφιμα αποσκοπεί στο “μασκάρεμά” τους ως θρεπτικά και ωφέλιμα. Οι καταναλωτές πιστεύουν πως προϊόντα με υπερτροφές στα συστατικά τους είναι πιο υγιεινά από άλλα.
Ως αποτέλεσμα, ξοδεύουν πολλά χρήματα σε σκόνες superfood/μπάρες πρωτεΐνης/ δημητριακά πρωινού/ επιδόρπια γιαουρτιού/ κρύα ή ζεστά ροφήματα, χωρίς να παρατηρούν πως αγοράζουν μαζί ζάχαρη, τεχνητά γλυκαντικά, επεξεργασμένα έλαια, συντηρητικά, ενισχυτικά γεύσης/χρώματος/υφής και άλλα πρόσθετα.
Είναι καλό να είμαστε σκεπτικοί κάθε φορά που ακούμε για μια νέα υπερτροφή. Είναι πανεύκολο να γραφτεί ένα άρθρο που να εκθειάζει οποιαδήποτε τροφή και επακόλουθα, να επηρεάσει την αγορά. Όμως, καμία τροφή από μόνη της δεν μπορεί να αναβαθμίσει τη διατροφή μας και δεν πρέπει να ξεγνοιάζουμε απλά προσθέτοντας μερικές υπερτροφές στα γεύματά μας.
Το να τρεφόμαστε υγιεινά είναι πολύ πιο απλό από ό,τι νομίζουμε και ξέραμε να το κάνουμε πολύ πριν εμφανιστούν τα superfoods. Το σώμα μας χρειάζεται θρεπτικά συστατικά για να λειτουργεί καλά, αλλά δεν έχει ιδιαίτερη σημασία από ποιες τροφές θα τα λάβει. Ας μην ξεχνάμε και αυτό: Η “υγιεινή διατροφή” δεν είναι τόσο υγιεινή όταν υιοθετείται σε βάρος του πλανήτη.
Είναι κακό να χρησιμοποιούμε υπερτροφές; Μα, φυσικά και όχι! Απλά δεν είναι απαραίτητες. Τροφές με “σούπερ δυνάμεις” είναι όλες οι ακατέργαστες φυτικές τροφές, καθεμία με το δικό της τρόπο! Αν, μάλιστα, είναι εποχιακές και τοπικά καλλιεργημένες κάνουν τη διατροφή μας πιο οικονομική, πιο βιώσιμη και πιο φροντιστική προς το περιβάλλον.
Γράφει η Έρικα Νταουτίδου, Msc (Κλινική Διατροφολόγος / Διαιτολόγος)