Πόσες φορές έχουμε δει διαφημίσεις και έχουμε σκεφτεί ότι αυτό που βλέπουμε, είναι πολύ λάθος;
Οι διαφημίσεις αποτελούν θεμελιώδες εργαλείο προώθησης προϊόντων ή/και υπηρεσιών, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να θεωρηθούν ως νοσηρά παραδείγματα προς αποφυγήν, τα οποία ενδέχεται να γίνουν viral για… όλους τους λάθος λόγους! Κι αυτό, διότι σε ορισμένες περιπτώσεις διαιωνίζουν προκαταλήψεις, στερεότυπα και αντιλήψεις που ενισχύουν τις ανισότητες και τις φυλετικές διακρίσεις. Ως γνωστόν, η διαφήμιση έχει το προνόμιο να πρωταγωνιστεί σε διαφορετικά μέσα (έντυπα, τηλεοπτικά, ραδιοφωνικά), με αποτέλεσμα να επηρεάζει μεγάλη μερίδα των πολιτών, ανακυκλώνοντας προβληματικές θέσεις που προσπαθούμε, μετά κόπων και βασάνων, να αφήσουμε στο παρελθόν. Με απώτερο σκοπό το κέρδος, οι διαφημίσεις επιχειρούν να παίξουν με την ψυχολογία των καταναλωτών, ώστε να καταφέρουν τις υψηλότερες δυνατές πωλήσεις.
Αξίζει να αναφερθεί, ότι η προώθηση προϊόντων είναι κάτι περισσότερο από απλές διαφημίσεις με σλόγκαν. Η διαδικασία παραγωγής της διαφήμισης επιχειρεί να ερεθίσει τις αισθήσεις του καταναλωτή, ώστε να προβεί σε αγορά του προϊόντος. Κατά συνέπεια, μέσα στη διαφήμιση δημιουργούνται και συμπεριλαμβάνονται πρότυπα, με τα οποία ο καταναλωτής να μπορεί να ταυτιστεί. Με άλλα λόγια, να αντιμετωπίσει τον εαυτό του ως πρωταγωνιστή της ιστορίας πίσω από το διαφημιστικό μήνυμα.
Κάπως έτσι, οι διαφημιστικές εταιρείες, καταφέρνουν να επηρεάσουν το καταναλωτικό κοινό, ώστε να προωθήσουν με τεχνάσματα, όχι μόνο προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά ενίοτε και προβληματικές – για την κοινωνία – αντιλήψεις.
Οι άνδρες έχουν τα χρήματα, άρα τους άνδρες πρέπει να θεοποιήσουμε
Σε μια αναδρομή στο παρελθόν, σε δεκαετίες που οι γυναίκες δεν συνυπολογίζονταν ανάμεσα στο ανθρώπινο είδος σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα, οι εταιρείες εκμεταλλευόμενες την κατάσταση, έβγαζαν καθαρό κέρδος. Η γυναίκα προβαλλόταν στην καλύτερη ως η υπηρέτρια του σπιτιού («η καλή νοικοκυρά, είναι δούλα και κυρά»). Ακόμη, σε πολλές περιπτώσεις, παρουσιαζόταν χωρίς καμία προσπάθεια συγκάλυψης, ως το υποχείριο και το παιχνίδι των ανδρών. Την ίδια στιγμή, το πρότυπο του άνδρα ήταν να είναι άγριος και να επιβάλλεται στις γυναίκες, ώστε ο ίδιος να υπερισχύει με τη δύναμη του σώματος.
Η καρποφόρα προσπάθεια των διαφημίσεων, είχε ως αποτέλεσμα την καθιέρωση και εγκαθίδρυση λανθασμένων κοινωνικών στερεοτύπων (aka πατριαρχία), τα οποία περνούσαν στην ψυχολογία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων αφιλτράριστα.
Διαφημίσεις προϊόντων που προκάλεσαν εθισμό
Το κάπνισμα ξεκίνησε με την ιδέα ότι το συγκεκριμένο προϊόν σε καθιστά μια ισχυρή και cool προσωπικότητα. Με παραλήπτη του μηνύματος, όπως συνηθιζόταν τους άντρες, το συγκεκριμένο προϊόν προωθήθηκε με τόσο εργαλειοποιημένο τρόπο που κατάφερε να έχει μέχρι και σήμερα εκατομμύρια πωλήσεις.
Μια αντίστοιχη περίπτωση είναι και οι περιπτώσεις προώθησης fast food. Οι συγκεκριμένες διαφημίσεις βασίζονταν, κυρίως, στην εφήμερη ηδονή που μπορεί να σου προκαλέσει το γρήγορο και εύκολο φαγητό. Το χειρότερο, όμως, είναι πως τα συγκεκριμένα προϊόντα μπήκαν στην αγορά από τις διαφημιστικές εταιρείες με το πρόσχημα ότι είναι ευεργετικά για την ανθρώπινη υγεία.
Η αγορά των ψυχολογικών τεχνασμάτων
Μια άλλη μεγάλη ενότητα των διαφημίσεων, είναι το ψυχολογικό παιχνίδι που βασίζεται στις ανθρώπινες ανησυχίες και αδυναμίες, σχετικά με το σώμα, την εξωτερική εμφάνιση ή/και με τον τρόπο ζωής του κάθε ατόμου. Εκατομμύρια εταιρείες στον κόσμο έχουν πλουτήσει, εκμεταλλευόμενες την έννοια της ομορφιάς. Κατ’ επέκταση, και την ανάγκη να ανήκει κάποιος σε ένα σύνολο και να είναι αποδεκτός. Εν ολίγοις, δημιούργησαν την πεποίθηση πως η εξωτερική ομορφιά μπορεί να σου προσφέρει τα πάντα. Με την ίδια στρατηγική, κανονικοποιήθηκε και η ανθρώπινη ανάγκη για πλούτο, από εταιρείες που πωλούσαν «luxury» προϊόντα.
Το παιχνίδι που έγινε συνήθεια
Οι διαφημιστικές εταιρείες όχι μόνο δεν έχουν αποβάλει εν έτει 2023 τις συγκεκριμένες τεχνικές, αλλά έχουν στηρίξει ολόκληρη την επιτυχία τους βασιζόμενες στα συγκεκριμένα παιχνίδια. Πλέον, η κατάσταση έχει ξεφύγει μέσα και από τα social media, όπου όλο αυτό διαιωνίζεται σε απειροελάχιστο χρόνο. Οι influencers πουλούν περισσότερο, γιατί για το καταναλωτικό κοινό παρουσιάζουν προϊόντα και καταστάσεις με πιο αληθοφανή τρόπο, αφού βρίσκονται πιο κοντά στο μέσο καταναλωτή.
Τι επιβάλλεται να αλλάξει;
Αν και κατά την άποψή μου θα έπρεπε να οριστούν κυρώσεις για τέτοιες περιπτώσεις – αλλά ιδιαίτερα σε περιπτώσεις προώθησης ρατσιστικών, σεξιστικών και στερεοτυπικών αντιλήψεων, είναι σημαντικό όλοι να μπορούμε να αντιληφθούμε τη συλλογική κοινωνική αποπλάνηση που βιώνουμε.
Οι συγκεκριμένες διαφημίσεις προβάλλονται, ακόμη και σε παιδιά, τα οποία δεν έχουν ακόμη αναπτύξει την κριτική τους σκέψη και αντίληψη, με αποτέλεσμα τα στερεότυπα να καλλιεργούνται εξ απαλών ονύχων. Ο μαζικός κατακερματισμός τέτοιων διαφημίσεων είναι απαραίτητος, σε μια κοινωνία που οι άνθρωποί της συνεχίζουν να παλεύουν μέσα τους για να ξεπεράσουν την κοινωνική αποπλάνηση που υφίστανται.