Ποιο είναι το μέλλον του ΣΥΡΙΖΑ; Είναι ικανό ως κόμμα να διατηρήσει μία θέση στο πολιτικό σκηνικό της χώρας; Η αποτίμηση του debate.
Για πάνω από έναν χρόνο ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε μία ατέρμονη περιδίνηση λόγω της αδυναμίας κάλυψης του κενού στην ηγεσία που άφησε ο Αλέξης Τσίπρας.
Η εξωτερίκευση της κρίσης έγινε κατά τις προηγούμενες εσωκομματικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2023. Σε μία διαδικασία αρκετά ομαλή, εμφανίστηκε ένας αστάθμητος παράγοντας, η υποψηφιότητα του Στέφανου Κασσελάκη.
Ήταν ένα νέο πρόσωπο, άγνωστο στους περισσότερους, το οποίο όμως κατάφερε να βρει στήριξη από πρόσωπα που έλεγχαν σκληρούς εσωκομματικούς μηχανισμούς. Η εκλογή του με ποσοστό 55,98% ήταν ο καταλύτης, ώστε ο ΣΥΡΙΖΑ να εισέλθει σε μία διαδικασία ενδόρρηξης.
Τι πυροδότησε η προεδρία του Στέφανου Κασσελάκη;
Στη μεταπολιτευτική ιστορία της Ελλάδας δεν υπάρχει απολύτως καμία αντίστοιχη καταγραφή ενός πολιτικού φαινομένου όπως αυτού του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό από μόνο του αποτελεί ένα στοιχείο κρίσης του όποιου πολιτικού παραδείγματος. Ένα αριστερό κόμμα με ιδιαίτερα σκληρούς μηχανισμούς, ιστορικά στελέχη και αρκετές φράξιες κατέληξε στα χέρια ενός εύπορου αδοκίμαστου millennial δίχως πρότερη πολιτική δράση, πλην της συμμετοχής του σε μία μη εκλέξιμη θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας, και έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα στη Μέκκα του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ.
Πολιτικοί αναλυτές, ακαδημαϊκοί, επικοινωνιολόγοι και δημοσιογράφοι αναρωτιόντουσαν πώς συνέβη κάτι τέτοιο. Όπως φάνηκε, ήταν μία μίξη ακριβής “blitzkrieg” επικοινωνιακής στρατηγικής, υποστήριξης από πρόσωπα με ισχυρό κύρος όπως ο Παύλος Πολάκης και μία ανάγκη για restart.
Ο Στέφανος Κασσελάκης ανέλαβε μία θέση υψηλών απαιτήσεων δίχως την κατάλληλη εμπειρία και γνώση, ακολουθώντας στοιχεία αμερικανικής πολιτικής επικοινωνίας και βασιζόμενος σε δύο πράγματα: την υπεραπλούστευση και τις συγκινήσεις. Έκανε πλήθος λαθών, τα οποία όμως δεν ήταν οι αιτίες, αλλά οι αφορμές για την εκδήλωση των βαθύτερων προβλημάτων του ΣΥΡΙΖΑ.
Τα διαχρονικά προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ
Η προεδρία του Αλέξη Τσίπρα ολοκληρώθηκε δίχως τη δημιουργία μιας δεξαμενής στελεχών ικανών να τον διαδεχτούν. Παρά τη χαρισματικότητά του ως ηγέτης, το μεγάλο λάθος του Αλέξη Τσίπρα ήταν πως δεν επένδυσε σε ένα σχέδιο ομαλής μετάβασης για την επόμενη ημέρα. Επιπλέον, υπήρχε πλήθος διαφορετικών ιδεολογικών τάσεων.
Η ισχυρή προσωπικότητα του Αλέξη Τσίπρα, αλλά και τα ποσοστά τα οποία έφερνε και γίνονταν αντιληπτά ως KPIs (δείκτες απόδοσης) για το εσωτερικό, λειτουργούσαν ως ανασταλτικοί μηχανισμοί απέναντι στις ιδεολογικές συγκρούσεις. Ένα επιπλέον πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν το γεγονός πως πλέον ο πυρήνας του δεν ήταν αμιγώς αριστερός. Δεν μιλάμε για την ενσωμάτωση στελεχών από το ΠΑΣΟΚ, αλλά προσώπων από την καραμανλική πτέρυγα της Νέας Δημοκρατίας και τους ΑΝΕΛ του Πάνου Καμμένου.
Όλα τα παραπάνω αποδεικνύουν πως για πολλά χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ένα καζάνι που έβραζε. Οι αντιδράσεις είτε εκδηλώνονταν ήπια και επιλύονταν, είτε καταστέλλονταν και μετουσιώνονταν σε δυσαρέσκεια. Η έλευση του Στέφανου Κασσελάκη πυροδότησε διαδικασίες όχι μόνο αντίδρασης απέναντι σε ένα «ξένο σώμα», αλλά και συσσωρευμένων προβλημάτων. Έτσι, πλήθος στελεχών προχώρησε σε αποχώρηση δημιουργώντας τη Νέα Αριστερά.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε, όμως, πως κάτι τέτοιο είχε γίνει και στο παρελθόν. Κατά τα χρόνια 2015-2018 αποχώρησαν ο Παναγιώτης Λαφαζάνης δημιουργώντας τη ΛΑΕ, η Ζωή Κωνσταντοπούλου που συμμετείχε στη ΛΑΕ και στη συνέχεια αποχώρησε και από εκεί για να δημιουργήσει την Πλεύση Ελευθερίας και ο Γιάνης Βαρουφάκης που δημιούργησε το ΜέΡΑ25. Ακόμα όμως και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι αποτέλεσμα διάσπασης από τον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου όταν αποχώρησε το ΚΚΕ.
Η πέμπτη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ
Μέχρι στιγμής, όπως είδαμε, από τον ΣΥΡΙΖΑ έχουν προκύψει τέσσερα άλλα κόμματα: ΛΑΕ, Πλεύση Ελευθερίας, ΜέΡΑ25 και Νέα Αριστερά.
Η προεδρία του Στέφανου Κασσελάκη ήταν ταραχώδης. Πέρα των πολλών προβλημάτων που ήδη αντιμετώπιζε το κόμμα, ο ίδιος δεν συμφωνούσε σε πολλά ιδεολογικά σημεία με τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ. Η αντίληψή του περί Αριστεράς δεν ήταν μεταμαρξιστική, που ήταν η βασική ιδεολογική ομπρέλα μέσα στην οποία λειτουργούσαν οι περισσότερες τάσεις. Ακόμα και κατά την κεντροαριστερή στροφή που ξεκίνησε ο Αλέξης Τσίπρας, τα στοιχεία των κοινωνικών διεκδικήσεων δεν ήταν εμπνευσμένα από τις φιλελεύθερες τάσεις με τις οποίες φλερτάρει εδώ και κάποιες δεκαετίες η σοσιαλδημοκρατία, αλλά από τη μεταμαρξιστική παράδοση.
Ο Στέφανος Κασσελάκης είχε έντονες επιρροές από την αμερικανική πολιτική σκηνή. Υπήρχε όμως μία παραδοξότητα: ενώ ο ίδιος επικαλούνταν πως ήταν εθελοντής στους Δημοκρατικούς και προσπαθούσε να προωθήσει κάποιες θέσεις τους κατά τον ιδεολογικό μετασχηματισμό του ΣΥΡΙΖΑ, παράλληλα προέβαινε σε μία τραμπικού τύπου επικοινωνιακή στρατηγική. Έντονα συγκινησιακά στοιχεία τα οποία επισκίαζαν τα δεδομένα, μια προσωπική αλήθεια, η επίκληση αντισυστημικής ταυτότητας και πλήθος συγκρούσεων. Όλα αυτά τα ανοίκεια χαρακτηριστικά θύμιζαν περισσότερο reality tv παρά ένα πολιτικό κόμμα, ωθώντας τον ΣΥΡΙΖΑ σε μία βαθύτερη ιδεολογική περιδίνηση.
Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα έντονο κλίμα τοξικότητας μεταξύ παλαιών κομματικών στελεχών που έβλεπαν πως ο ΣΥΡΙΖΑ μετασχηματίζεται σε κάτι που δεν θυμίζει την Αριστερά με τους όρους που γνώριζαν και στελεχών που στήριζαν τον Στέφανο Κασσελάκη, θεωρώντας τον έναν νέο Μεσσία που θα ωθήσει το κόμμα ξανά προς τη διεκδίκηση της εξουσίας.
Ο ήδη πληγωμένος ΣΥΡΙΖΑ μέσα σε έναν χρόνο είδε τα ποσοστά του να γκρεμίζονται. Οι δημοσκοπήσεις αποκρυσταλλώνουν την επιρροή του σε μονοψήφια ποσοστά και μια συνεχόμενη πτώση. Η στρατηγική της εσωτερικής ρήξης, οι γκάφες του Στέφανου Κασσελάκη, αλλά και τα χρόνια, ανεπίλυτα προβλήματα έδειξαν πως ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εισέλθει σε έναν βαρύ πολιτικό χειμώνα από τον οποίο δύσκολα θα έβγαινε.
Η δυσαρέσκεια και το ολοένα και μεγαλύτερο ρήγμα, σε συνδυασμό με τα χαμηλά ποσοστά που έλαβε ο ΣΥΡΙΖΑ τον Ιούνιο του 2024 στις Ευρωεκλογές, οδήγησαν το κόμμα στα άκρα και στο πάγιο αίτημα αλλαγής του προσώπου του προέδρου. Έτσι, ο Στέφανος Κασσελάκης έγινε επίσημα ο πρώτος «έκπτωτος» πρόεδρος κόμματος της μεταπολίτευσης καθώς εκδιώχθηκε με πρότασης μομφής στις 8 Σεπτεμβρίου 2024.
Από εκείνο το διάστημα μέχρι και τη διεξαγωγή του έκτακτου συνεδρίου του κόμματος στις 8 Νοεμβρίου, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος τις εξελίξεις και από τις δύο πλευρές.
Οι αντιμαχίες διεξάγονταν με όρους μη πολιτικής ευπρέπειας και με βαρύτατους χαρακτηρισμούς. Η πλευρά του Στέφανου Κασσελάκη επένδυσε σε ένα σχέδιο επικοινωνιακού εντυπωσιασμού και ταυτόχρονης υποτίμησης των συνεδριακών διαδικασιών, διοργανώνοντας μία διαμαρτυρία που θύμιζε την εισβολή των υποστηρικτών του Donald Trump στο Καπιτώλιο.
Την επόμενη ακριβώς ημέρα, στις 9 Νοεμβρίου 2024, ο Στέφανος Κασσελάκης επιβεβαίωσε όλα τα ρεπορτάζ που κυκλοφορούσαν όλο αυτό το διάστημα με την αναγγελία ενός νέου κόμματος, οδηγώντας στην πέμπτη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ.
Ταυτόχρονα, στις 21 Νοεμβρίου η αποχώρηση μερικών ακόμη βουλευτών από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ οδήγησε σε μία ακόμη ήττα: την απώλεια της θέσης της αξιωματικής αντιπολίτευσης και την εγκαθίδρυση του ΠΑΣΟΚ και επίσημα δεύτερη πολιτική δύναμη εντός του Κοινοβουλίου.
Τα σενάρια για τον ΣΥΡΙΖΑ και οι εντυπώσεις από το debate
Ο ΣΥΡΙΖΑ αυτή τη στιγμή είναι πρακτικά ακέφαλος και σε ελεύθερη πτώση, καθώς βρίσκεται σε διαδικασία ανάδειξης νέου αρχηγού. Τα πρόσωπα που διεκδικούν την ηγεσία είναι ο Σωκράτης Φάμελλος, ο Παύλος Πολάκης, ο Νικόλας Φαραντούρης και ο Απόστολος Γκλέτσος. Ανάμεσα σε αυτούς είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον και ο Στέφανος Κασσελάκης, προτού αποκλειστεί από τη διαδικασία.
Στις 20 Νοεμβρίου διεξήχθη στην ΕΡΤ το debate των τεσσάρων διεκδικητών. Η εικόνα ήταν θλιβερή.
Παρά την προσπάθεια όλων να δείξουν κλίμα ενότητας και ομαλού διαλόγου, ώστε να επικοινωνηθεί πως πλέον επιχειρείται ένα δεύτερο restart στον ΣΥΡΙΖΑ, το παιχνίδι είχε χαθεί. Ο μοναδικός που είχε ικανοποιητική παρουσία και συγκροτημένο πολιτικό λόγο ήταν ο Σωκράτης Φάμελλος.
Ο Παύλος Πολάκης και ο Νικόλας Φαραντούρης προσπαθούσαν να επιβληθούν προτάσσοντας τα ισχυρά αρρενωπά χαρακτηριστικά τους, ενώ ήταν εξαιρετικά αυτοαναφορικοί και περιέπεσαν σε πλήθος εκφραστικών λαθών. Το σίγουρο είναι πως δεν ήταν επαρκώς έτοιμοι για τις απαιτήσεις ενός ποιοτικού debate. Για τον Απόστολο Γκλέτσο η όλη διαδικασία ήταν ένα βατερλώ. Ήταν η πρώτη φορά ενδεχομένως που είδαμε έναν πολιτικό να προσπαθεί τόσο σκληρά να ολοκληρώσει μία φράση (πριν αυτοαναφλεγεί), αλλά και να κάνει τόσα λάθη που κατέληξε να γίνει περίγελος σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το αποκορύφωμα δεν ήταν η προσπάθεια να υποστηρίξει την πάγια σεξιστική και ρατσιστική θέση του για την αναγκαιότητα εισαγωγής σεξεργατριών για την ικανοποίηση των μεταναστών, καθώς κατά τον Α. Γκλέτσο δεν τους δέχονται οι σεξεργάτριες εδώ, λόγω της «χαρακτηριστικής οσμής που έχουν», όπως είπε, αλλά η στιγμή που «αποκάλυψε» πως οι ανεμογεννήτριες δεν παράγουν ρεύμα καθώς δεν είναι συνδεδεμένες με μπαταρίες.
Οι θέσεις που ακούστηκαν από τους υπόλοιπους υποψηφίους δεν ήταν ικανές να διατηρήσουν το ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα το debate να περνάει αδιάφορο, ειδικά τη στιγμή που στο Mega επέστρεφε ο Λάκης Λαζόπουλος.
Αυτό αποδεικνύει πως το πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι μόνο η επικοινωνία, αλλά η δυνατότητα να διατηρήσει ποιοτικά κριτήρια. Ο ΣΥΡΙΖΑ ενδεχομένως δεν θα ανακάμψει ποτέ ξανά, σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ το οποίο κατάφερε και επιβίωσε από το pasokification (την απότομη μείωση της εκλογικής επιρροής), όμως με δυσκολία αυξάνει τα ποσοστά του.
Οι λόγοι είναι πως έχει υποστεί τεράστια ζημία σε επίπεδο φήμης, σε συνδυασμό με σημαντικές απώλειες σε στελέχη, αλλά και υποστηρικτές. Κατά τη γνώμη μου, η Ιστορία σύντομα θα ξεπεράσει τον ΣΥΡΙΖΑ και θα διογκώσει τα υπαρξιακά προβλήματά του.
Έτσι, υπάρχουν τρία πιθανά σενάρια για τον ΣΥΡΙΖΑ: Το πρώτο είναι η πλήρης παρακμή και ο θάνατος σε βάθος χρόνου. Αυτό θα συμβεί εάν μείνει εκτός Κοινοβουλίου. Το δεύτερο και πιθανότερο είναι η διατήρησή του σε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά ως ένα κόμμα διαμαρτυρίας, όπως αυθεντικά ήταν. Ενδεχομένως να εξασφαλίζει είσοδο στη Βουλή, όμως θα βρίσκεται στο περιθώριο των εξελίξεων. Το τρίτο είναι η αφομοίωσή του από κάτι νέο. Συχνά γίνεται λόγος για επιστροφή του Αλέξη Τσίπρα στην ενεργό πολιτική. Με άλλα λόγια, μία λούπα η οποία όμως και πάλι δύσκολα θα τον φέρει ξανά ως δεύτερη δύναμη.
Ποια θα είναι η πορεία του Στέφανου Κασσελάκη;
Το νέο κόμμα του Στέφανου Κασσελάκη, όπως φαίνεται, θα είναι business friendly και θα απέχει σε μεγάλο βαθμό από την έννοια της Αριστεράς όπως τη γνωρίζουμε. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε μάθει πολλά, όμως από τις τάσεις μπορεί να γίνει αντιληπτό πώς θα έχουμε ένα τραμπικό μόρφωμα που θα αυτοπροσδιορίζεται ως αριστερόστροφο.
Το χαρακτηριστικό του θα είναι η αδιαμεσολάβητη επαφή του ίδιου του αρχηγού με το εκλογικό σώμα, η συνεχής επένδυση σε κινήσεις εντυπωσιασμού και η επίκληση ενός αντισυστημικού λόγου -παραξόδως από τα μεγάλα ΜΜΕ της χώρας. Είναι άγνωστη η πραγματική εκλογική επιρροή του εν λόγω κόμματος, καθώς υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις στα ποσοστά των δημοσκοπήσεων ανά εταιρεία. Επιπλέον ακόμα, δεν γνωρίζουμε το όνομα, τις θέσεις και το αν θα καταφέρει να συγκροτήσει κοινοβουλευτική ομάδα ή όχι.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι πως η πολιτική τράπουλα έχει ανακατευτεί ξανά, όμως -όπως φαίνεται- επιστρέφουμε σε ένα μοντέλο δικομματισμού μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ θα αποτελεί περιφερειακή δύναμη μαζί με πλήθος άλλων μικρών κομμάτων.
