Γύρω μας, υπάρχουν πολλά δείγματα τοξικότητας. Άλλα εμφανή και άλλα καλυμμένα πίσω από ένα πλαστό ενδιαφέρον και μια ανάγκη για παρέα/συντροφικότητα.
For the record, η λέξη “τοξικός” δεν αποτελεί έναν τυπικό ψυχολογικό όρο. Ειδικότερα, ως “τοξικός” – με όρους χημείας – περιγράφεται οτιδήποτε έχει την ικανότητα να προκαλέσει βλάβη/τοξικότητα. Η “δηλητηριώδης” αυτή ουσία εξαπλώνεται με ταχύτατους ρυθμούς στα κύτταρα του οργανισμού – ξενιστή, καταλαμβάνοντας τον.
Πώς διακρίνονται οι τοξικές σχέσεις;
Ανάγοντας την τοξικότητα στην επιστήμη της ψυχολογίας συναντάμε τις αλληλεπιδράσεις εκείνες, όπου τα όρια είναι συχνά ασαφή, τα ίδια τα άτομα ή/και οι συμπεριφορές τους θεωρούνται δύσκολες, προκλητικές και συχνά απαιτητικές.
Έτσι, όταν διαμορφωθεί μια τοξική σχέση, μοιραία, δεν τροφοδοτείται από αμοιβαία φροντίδα και υποστήριξη, αλλά συχνά “παραμορφώνεται” για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες και οι απαιτήσεις ενός ατόμου.
Αδιαμφισβήτητα, αυτές δεν είναι υγιείς σχέσεις και συχνά, είτε έχουν νόημα είτε όχι, οι τοξικές συμπεριφορές εξαφανίζουν την ισότητα των συμμετεχόντων και διαφθείρουν οτιδήποτε θα μπορούσε να είναι όμορφο.
Συγκεκριμένα, ένα τοξικό άτομο:
-Μεταβιβάζει χωρίς δυσκολία την ευθύνη.
-Μπορεί να θεριεύει το φόβο των άλλων.
-Αγαπάει το «gaslighting», κάνοντας κάποιον άλλον να αισθάνεται ότι είναι δυσλειτουργικός.
Είναι σαν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε έναν απρόβλεπτο, κινούμενο στόχο που δρα σχεδόν ακαριαία και με ιδιαίτερη ευελιξία.
Με ποιον τρόπο αγγίζουμε την τοξικότητα;
Η κατανόηση του πως ένα άτομο έφτασε να παρουσιάζεται ως “τοξικό”, αποτελεί ένα μάλλον δύσκολο εγχείρημα. Συχνά, οι τοξικοί άνθρωποι θέλουν να νιώθουμε ότι μπορούμε να τα “διορθώσουμε”. Επιδιώκουν, κατά κάποιο τρόπο, τον οίκτο μας.
Ως εκ τούτου, υπάρχουν φορές που η επίλυση μιας κρίσης, οδηγεί αναπόφευκτα σε μια άλλη. Με άλλα λόγια, ο τρόπος τους δείχνει πως μάλλον πιστεύουν ότι αντλούν οφέλη από τέτοιου είδους συμπεριφορές και ότι λύνουν προβλήματα ή βοηθούν άλλα άτομα. Κατά γενική ομολογία, ένα τοξικό άτομο θα χρειαστεί συχνά να νιώσει κερδισμένο με κάθε κόστος.
Ανιχνεύοντας την τοξικότητα
Ως τοξικές ταξινομούνται αναμφίβολα οι σχέσεις που περιλαμβάνουν σωματική ή λεκτική κακοποίηση. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο η τοξικότητα να εκφράζεται ως μια κατά μέτωπο επίθεση. Το αντίθετο, μάλιστα. Θα μπορούσε να αποδοθεί ως μία παθητική συμπεριφορά με επιθετικά γνωρίσματα. Και κάπως έτσι, οδηγούμαστε σε άλλα, “αόρατα” σημάδια μιας τοξικής σχέσης:
–Δίνεις περισσότερα από όσα παίρνεις, κάτι που σε κάνει να νιώθεις απαξιωμέν@ και εξαντλημέν@.
-Νιώθεις διαρκώς ότι δε σε σέβονται ή ότι οι ανάγκες σου δεν ικανοποιούνται.
-Αισθάνεσαι ότι δεν υποστηρίζεσαι, ότι σε παρεξηγούν, σε ταπεινώνουν ή σου επιτίθενται.
-Αισθάνεσαι θλίψη, θυμό ή κούραση αφού μιλήσεις ή βρεθείς με το άλλο άτομο.
-Δεν έχεις τον χώρο να είσαι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού σου. Η σχέση αυτή βγάζει στην επιφάνεια πιο σκοτεινές σου πλευρές, μια εικόνα που δεν αισθάνεσαι ότι σε αντιπροσωπεύει.
-Ξοδεύεις πολύ χρόνο και συναισθηματική δύναμη, προσπαθώντας να τους φτιάξεις τη διάθεση.
–Πάντα φταις. Ξαφνικά έχεις την αίσθηση ότι εσύ έχεις την ευθύνη για ό,τι μπορεί να συμβεί.
Η τοξικότητα σε ελεύθερη μετάφραση
Αυτή η συνεχής συναισθηματική υπερδιέγερση σε μια σχέση, ειδικά όταν πρόκειται για φιλική ή συντροφική, μπορεί να μας αποσπάσει την προσοχή από τις άλλες σχέσεις στη ζωή μας, οδηγώντας σε μια αίσθηση κοινωνικής απομόνωσης. Με τη σειρά της, αυτή η συνθήκη μπορεί να προκαλέσει άλλες δυσκολίες, όπως κατάθλιψη ή επιδείνωση της ποιότητας του ύπνου ή ακόμα και καρδιαγγειακά νοσήματα.
Μπορεί να διαπιστώσετε ότι μια τοξική σχέση επηρεάζει την ικανότητά σας να ασχολείστε με την αυτοφροντίδα, θυσιάζοντας την καθημερινή σας ρουτίνα—συμπεριλαμβανομένης της προσωπικής υγιεινής, της άσκησης, των χόμπι κ.ά.
Dealing with toxic relationships
Αν προσπάθησες να θέσεις όρια και το άλλο άτομο αρνείται να τα σεβαστεί, ίσως είναι καιρός να τερματίσεις τη σχέση. Αν και μπορεί να είναι δύσκολο να το κάνεις, να θυμάσαι ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι να δώσεις προτεραιότητα στον εαυτό σου, τις ανάγκες σου και την υγεία σου.
Το πώς θα επιλέξεις να τερματίσεις τη σχέση εξαρτάται από την κατάστασή σου και από το πόσο ασφαλής αισθάνεσαι.
Για παράδειγμα, θα μπορούσες να:
-Πεις απευθείας στο άτομο ότι επιλέγεις να τερματίσεις τη σχέση και να αναφέρεις τους λόγους.
-Αφήσεις τη σχέση να σβήσει με τον καιρό, επικοινωνώντας σιγά-σιγά με αυτό το άτομο όλο και λιγότερο.
-Αναλάβεις την ευθύνη για τα συναισθήματά σου και να προσπαθήσεις να αποφύγεις να το κατηγορήσεις ή να αμυνθείς.
Disclaimer: Εάν εγκαταλείπεις μια ερωτική σχέση, ίσως χρειαστεί να αναπτύξεις ένα δίκτυο υποστήριξης για να απομακρυνθείς με ασφάλεια.
Εν κατακλείδι
Η φιλία, η συντροφικότητα και η σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων είναι αδιαπραγμάτευτη ανάγκη μας. Εκ φύσεως, χρειαζόμαστε έναν άνθρωπο στα δύσκολα και στα εύκολα, στις χαρές και στις λύπες. Ωστόσο, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικ@ στην επιλογή των κοντινών μας ανθρώπων, διότι είναι πιθανό να αντιμετωπίσουμε τοξικές συμπεριφορές/καταστάσεις.
Σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, χρειάζεται να εξωτερικεύσουμε την όποια πίεση αισθανόμαστε και, αν κρίνεται απαραίτητο, να εγκαταλείπουμε πρόσωπα και καταστάσεις που μας αναγκάζουν να πηγαίνουμε πίσω, να χάνουμε τον εαυτό μας και τις προτεραιότητές μας.
Γράφει η Mαίρη Μαθιουδάκη – Ψυχολόγος, Msc/Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια