Στην κουλτούρα μας, έχουμε δημιουργήσει κάποιους αυθύπαρκτους, άγραφους κώδικες για ορισμένες «ένοχες» απολαύσεις όπως το αλκοόλ, το τσιγάρα και τα ξενύχτια.
Από τη στιγμή που έρχεται στο προσκήνιο ένας νόμος ενάντια σε αυτές, γνωρίζουμε ενδόμυχα πως σε λίγο καιρό δε θα ισχύει. Πριν λίγα χρόνια, εφαρμόστηκε ο αντικαπνιστικός νόμος και – όπως ήταν αναμενόμενο – προκλήθηκε έντονη αναστάτωση σε επιχειρηματίες και καπνιστές. Για τους καπνιστές, ο νόμος σηματοδοτούσε την απαγόρευση της αγαπημένης τους συνήθειας.
Από την άλλη, όμως, έδωσε ελπίδα στους «πολέμιους του καπνού», πως θα μπορούν να απολαύσουν πια τον καφέ τους, δίχως να ενοχλούνται από το αναγκαστικό παθητικό κάπνισμα στο οποίο υποβάλλονταν από τους γύρω τους.
Πριν τεθεί σε ισχύ ο νόμος, τα καφέ και τα εστιατόρια ήταν γεμάτα με πυκνά σύννεφα καπνού και ο αέρας, ποτισμένος με νικοτίνη. Σήμερα, παρόλο που ο νόμος ισχύει εδώ και αρκετό καιρό, δεν εφαρμόζεται παντού, δημιουργώντας το εξής εύλογο ερώτημα: Τι είναι αυτό που μας κάνει τόσο δύσκολη την προσαρμογή;
Οι συνήθειες δεν αλλάζουν εύκολα στην Ελλάδα
Για αρκετά χρόνια, οι λάτρεις του τσιγάρου είχαν συνηθίσει να καπνίζουν όπου και όποτε ήθελαν. Ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μαζί με τον καφέ, το ποτό ή μετά το φαγητό, το οποίο, σε πολλές περιπτώσεις λειτουργεί και ως μέσο κοινωνικοποίησης. Ωστόσο, οι αλλαγές στην Ελλάδα, δε γίνονται εύκολα αποδεκτές.
Χρειάζεται να περάσει καιρός για να ενσωματωθούν στη φιλοσοφία μας, αν και σημαντικότερος είναι ο ρόλος της νοοτροπίας μας ως προς το μέγεθος του προβλήματος. Συνήθως, τα προσωπικά «θέλω» του καθενός, υπερτερούν των συλλογικών ορίων, με αποτέλεσμα να χρειάζεται εκπαίδευση για να αποκτήσουμε σεβασμό και ενσυναίσθηση ως προς τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου.
Η θέσπιση του νόμου δεν ωφελεί, αν δεν μπορεί να γίνει κατανοητός ο λόγος που χρειάζεται να υπάρχουν περιορισμοί. Η αδιαφορία και η αντίσταση στο αντικαπνιστικό νομοσχέδιο ήταν αναπόφευκτη, καθώς έχουμε παράδοση στο να αγνοούμε τις ουσιαστικές αλλαγές που μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή όλων μας.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο αντικαπνιστικός νόμος δεν αφορά απλώς τον εθισμό στη νικοτίνη, αλλά την αλλαγή συνηθειών – βαθιά ριζωμένων στην Ελλάδα.
Νοοτροπία και αδιαφορία
Η ελληνική νοοτροπία έχει την τάση να πηγαίνει κόντρα, όχι απαραίτητα σε κάποιον άδικο νόμο, αλλά στον νόμο που προσπαθεί να απαγορεύσει μία «ένοχη» απόλαυση. Τη νομοθεσία την επικαλούμαστε όπου και όπως μας βολεύει, ενώ παράλληλα διαμορφώνουμε τις συνθήκες ώστε να εξυπηρετεί αποκλειστικά εμάς, παρακάμπτοντας τα όποια νομικά εμπόδια.
Το κάπνισμα, έτσι και αλλιώς, ακόμα και μέσα από διαφημίσεις παλαιότερα, «πλασάρονταν» εντέχνως μαζί με ιδέες περί ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Αυτό έρχεται και εναρμονίζεται υπέροχα, θα λέγαμε, με το πώς σκεφτόμαστε ως λαός. Πόσο εύκολα διαστρεβλώνουμε την έννοια της αυτονομίας με μία τόσο επιβλαβή συνήθεια.
Ακόμη κι αν γνωρίζουμε πως είναι για το καλό των συμπολιτών μας, δε μπορούμε να δεχτούμε εύκολα μια αλλαγή που δε χωράει στη νοοτροπία μας, οπότε την απορρίπτουμε.
Πρόστιμα και έλεγχος
Όταν επιβλήθηκε ο αντικαπνιστικός νόμος, έγινε αντιληπτός από ορισμένους ως «παραβίαση της ελευθερίας τους», οδηγώντας σε αμυντική αντίδραση κατά του μέτρου. Σήμερα, ο νόμος, ενώ ισχύει, εφαρμόζεται σπάνια – αν και αρκετές επιχειρήσεις και καπνιστές έχουν συμμορφωθεί. Ο κίνδυνος του προστίμου εξακολουθεί να υφίσταται, με τακτικούς ελέγχους να πραγματοποιούνται κατά καιρούς, αλλά οι αθάνατες ελληνικές πατέντες πάντα νικούν.
Τα τασάκια σε πολλά μαγαζιά έχουν αντικατασταθεί από ένα πλαστικό ποτηράκι με νερό, ώστε ο χώρος να μην αφήνει παραπονεμένους τους καπνιστές πελάτες, αλλά και να μην παρανομεί εξόφθαλμα. Άλλωστε, ποιος μπορεί να μας βεβαιώσει πως, όπως και σε τόσες άλλες περιπτώσεις παραβάσεων, δε μεσολαβεί ανάμεσα στον ιδιοκτήτη και τον ελεγκτή κάποια δωροδοκία, ώστε να μην υπάρχουν κυρώσεις.
Αφού, πολλά ζητήματα στη χώρα μας λειτουργούν με αυτόν ακριβώς τον τρόπο.
Ο νόμος ισχύει, η συμμόρφωση όχι
Δεν το έχουμε και πολύ σαν λαός με τις απαγορεύσεις και με το να μας λένε τι να κάνουμε. Ακόμα και αν αυτό είναι επιβλαβές – και συχνά ενοχλητικό – για τους γύρω μας. Ο αλληλοσεβασμός, άλλωστε, δεν καλλιεργείται περισσότερο από την έλλειψη συμμόρφωσης σε αυτονόητα ζητήματα. Στην πραγματικότητα, ο αντικαπνιστικός νόμος ήρθε – και για να μην είμαστε άδικοι – άλλαξε κάποια πράγματα, παρά τις αντιστάσεις. Ίσως όχι ριζικά ή όσο θα έπρεπε, όμως υπάρχει μία πρόοδος.
Τηρήθηκε για λίγο σε κάποια μαγαζιά, ενώ ακόμα ισχύει κανονικά σε κάποια άλλα όπου το: «Καπνίζοντες και μη καπνίζοντες» ισχύει κανονικά. Είναι θέμα δημόσιας υγείας, αλλά και ευγένειας. Οι συνθήκες ίσως ωριμάσουν και κάποιοι καπνιστές αρχίσουν να εκτιμούν τις θετικές πτυχές του αντικαπνιστικού νόμου. Τον καθαρό αέρα σε ένα κλειστό χώρο, αλλά και το να παρέχουν άνεση σε ανθρώπους που δε μοιράζονται αυτή τη συνήθεια.
Βρισκόμαστε στην προσαρμογή της αλλαγής.