«Η διευθύντριά μου είναι σκύλα!», έλεγε το μήνυμα της Κ. που έλαβα πριν λίγες ημέρες στα εισερχόμενά μου. «Μου φέρεται ηγετικά, με ελέγχει και μου μιλάει απότομα», συνέχιζε. «Δεν θέλω να είμαι προκατειλημμένη, αλλά δεν ξέρω αν θα δούλευα ξανά με κάποια γυναίκα. Με κάνει, άραγε, αυτό σεξίστρια;».
«Πολλές οι σκέψεις, λίγος ο χώρος για να απαντήσω όσο αναλυτικά χρειάζεται σε ένα τόσο σύνθετο ζήτημα», απάντησα, και έτσι κατέληξα να γράφω αυτό το άρθρο.
Από την πολιτική μέχρι το σινεμά, το αφήγημα της ηγέτιδας που είναι υπέρ το δέον αυστηρή, άκαρδη και σκληρή είναι σίγουρα πολύ ισχυρό.
Οι γυναίκες σε θέσεις εξουσίας φαίνεται λες και πρέπει απαραίτητα να ανταποκρίνονται απόλυτα σε έναν από τους δύο παρακάτω ρόλους: Είτε να είναι ηγετικές αλλά αποτελεσματικές, είτε να είναι συμπονετικές αλλά όχι τόσο καλές στη δουλειά τους.
«Ένα ακόμη δίπολο από αυτά στα οποία προσπαθεί να μας χωρέσει η πατριαρχία», σχολίασε η φίλη μου η Α., καθώς μοιράστηκα μαζί της αυτές τις σκέψεις. Πράγματι, έτσι είναι. Όπως η πατριαρχία επιμένει να διαχωρίζει τις γυναίκες σε «καλές για γάμο» ή «καλές για σεξ», σε «όμορφες αλλά χαζές» ή «έξυπνες αλλά άσχημες», με τον ίδιο τρόπο συντηρεί ένα ακόμη ισχυρό δίπολο:
Μία γυναίκα θα πρέπει είτε να ασκεί καλή και συμπονετική ηγεσία χωρίς να φέρνει όμως τόσο καλά αποτελέσματα, είτε να είναι αποτελεσματική αλλά να φέρεται σκληρά και άκαρδα στις υφιστάμενες και τους υφιστάμενούς της.
Αναζητώντας στο διαδίκτυο κάποια νέα οπτική ή πληροφορία πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα, έπεσα πάνω σε δεκάδες νέους όρους, άρθρα και αναλύσεις που μου άνοιξαν τα μάτια:
Από το «queen bee syndrome» που περιγράφει «μια γυναίκα σε θέση εξουσίας μέσα σε ανδροκρατούμενο περιβάλλον η οποία αντιμετωπίζει τις υφιστάμενές της πιο επικριτικά, όταν αυτές είναι γυναίκες» [1], μέχρι τη fairy god mother leader (θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «ηγέτιδα – νεραϊδονονά») που, όπως διαβάζω στο entrepreneur «δεν αποστασιοποιείται συναισθηματικά από τους/τις υπαλλήλους, αλλά τους/τις κάνει να νιώθουν σαν οικογένεια. Είναι πολύ πιο περιποιητική και ενθαρρυντική».
Και τότε αναρωτήθηκα: «Πρέπει άραγε μία γυναίκα σε θέση εξουσίας να προσομοιάζει το χαρακτήρα που υποδύεται η Meryl Streep στο «The Devil Wears Prada» για να είναι αποτελεσματική ή μήπως όσες βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις κρίνονται με πολύ αυστηρότερα κριτήρια από τους άντρες συναδέλφους τους;»
Είναι γεγονός ότι ο χώρος της διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών είναι, πέρα από ακραία ανταγωνιστικός και σκληρός, παράλληλα καταφανώς ανδροκρατούμενος.
Μην ξεχνάμε, μάλιστα, ότι λίγους μόνο μήνες πριν, τον Ιανουάριο του 2023, τα ειδησεογραφικά «πανηγύριζαν» την πρωτοφανή άνοδο του ποσοστού γυναικών CEOs των Fortune 500 [2] στο 10% του συνόλου. Πώς θα μας φαινόταν αν τα ποσοστά αυτά ήταν αντίστροφα και πόσο άραγε ανταγωνισμό κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες αυτές σε σύγκριση με τους άντρες συναδέλφους τους για να βρεθούν σήμερα στη θέση που βρίσκονται;
Ο ανταγωνισμός είναι εγγενές συστατικό του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος που συχνά αρκεί για να δημιουργήσει σε κάθε άτομο ένα σκληρό και άκαρδο προσωπείο προκειμένου να επιβιώσει, τα επιπλέον όμως εμπόδια που καλείται να αντιμετωπίσει μία γυναίκα για να ανελιχθεί επαγγελματικά σε ένα τέτοιο σύστημα είναι εξίσου καθοριστικά για τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς της, ειδικά όταν εκείνη φτάνει να εργάζεται σε θέσεις εξουσίας.
Παρόλα αυτά, φαίνεται παράλληλα οι γυναίκες να κρίνονται πολύ πιο αυστηρά από την κοινωνία για τις ίδιες ακριβώς συμπεριφορές που έχουν οι άντρες που βρίσκονται σε αντίστοιχες θέσεις. Μία συμπεριφορά ενός άντρα ηγέτη που θα τον καθιστούσε σίγουρο για τον εαυτό του και ευθύ, όταν την υιοθετεί μία γυναίκα αντιμετωπίζεται σαν πιεστική και αυταρχική. Αντίστοιχα, ένας άντρας που χάνει τον έλεγχο και φωνάζει, σπάνια θα θεωρηθεί συναισθηματικός και παράλογος, όσο θα θεωρηθεί μία γυναίκα που φέρεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Γεννιέται, λοιπόν, εύλογα το ερώτημα: Είναι όντως πιο τοξική η συμπεριφορά της γυναίκας προϊστάμενής σου ή μήπως την κρίνεις διαφορετικά εξαιτίας του φύλου της; Είναι κακή επειδή είναι γυναίκα ή μήπως πρόκειται απλώς για ένα ακόμη άτομο σε ρόλο εξουσίας που φέρεται με σκληρό και αντιεπαγγελματικό τρόπο χωρίς όμως αυτό να έχει καμία σχέση με το φύλο του;
Πολύ συχνά το συμπέρασμα ότι οι γυναίκες ηγέτιδες είναι πιο σκληρές από τους άντρες ηγέτες, έρχεται μετά από μία ή δύο κακές εμπειρίες συνεργασίας, την ίδια ώρα που μπορεί να έχουμε δεκάδες ακόμη εμπειρίες με άντρες ηγέτες – είτε καλές, είτε κακές – τις οποίες όμως να μην κρίνουμε τελικά ισοδύναμα.
Και αυτό, γιατί όταν σκεφτόμαστε έναν εργοδότη, διευθυντή, αφεντικό, αυτόματα στο μυαλό μας έρχεται ένας άντρας, λες και ο «κανονικός» ηγέτης είναι εξ ορισμού φύλου αρσενικού. Κατά συνέπεια, οι κεραίες μας είναι πολύ πιο τεντωμένες για να παρατηρήσουμε τα διαφοροποιά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς μίας γυναίκας που βρίσκεται σε ένα τέτοιο ρόλο και συχνά να τα αναγάγουμε γρήγορα και με περισσή ευκολία σε γενικούς κανόνες.
Μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες εν γένει αναμένεται κοινωνικά να είναι πιο φροντιστικές, υπομονετικές και συμφιλιωτικές από τους άντρες, ανεξάρτητα με τα βιώματα, το χαρακτήρα και τους ρόλους που επιτελούν.
Ως αποτέλεσμα αυτής της προσδοκίας, μία γυναίκα που δεν υπακούει σε αυτά τα χαρακτηριστικά κρίνεται σίγουρα πολύ πιο αυστηρά από έναν άντρα: «Άντρας είναι, θα χτυπήσει και το χέρι στο τραπέζι» ακούμε να λένε σε αρκετές περιπτώσεις άτομα που δεν θα δικαιολογούσαν σε καμία περίπτωση αντίστοιχη συμπεριφορά από μία γυναίκα.
Το ερώτημα όμως παραμένει: Το να δηλώσω ότι η εργοδότρια ή η διευθύντριά μου έχει μία συμπεριφορά αυταρχική και σκληρή απέναντί μου με κάνει σεξίστρια; Πώς μπορώ, άραγε, να γνωρίζω αν την κρίνω κατ’ αυτόν τον τρόπο απλώς επειδή είναι γυναίκα και όχι επειδή όντως φέρεται κακοποιητικά και άδικα;
Η απάντηση είναι απλή: Αν την ίδια ακριβώς συμπεριφορά είχε ένας άντρας που βρίσκεται στην ίδια θέση θα τον έκρινες με τον ίδιο τρόπο; Σίγουρα αξίζει τον κόπο να αναλογιστείς αν έχεις μέσα σου double standards που βασίζονται σε κάποιου είδους εσωτερικευμένο μισογυνισμό. Παρόλα αυτά, αν αναγνωρίζεις ότι μία συμπεριφορά που υφίστασαι στο εργασιακό σου περιβάλλον σε προσβάλλει ή σε μειώνει, αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα πρέπει να δείξεις περισσότερη ανοχή σε αυτή, απλώς επειδή προέρχεται από γυναίκα.
Το mobbing και το bullying στο χώρο εργασίας, όπως και σε κάθε άλλο χώρο, είναι συμπεριφορές απαράδεκτες και καταδικαστέες και ως τέτοιες θα πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε.
[1] https://www.bbc.com/news/uk-41165076
[2] Πρόκειται για τις πρώτες 500 από τις πιο μεγάλες εταιρείες των ΗΠΑ με βάση το περιοδικό Fortune.