Ζούμε στην εποχή, κατά την οποία τα Social Media διαμορφώνουν στάσεις και αντιλήψεις.
Αναμφίβολα, μέσω των διαφορετικών πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, οι ευκαιρίες για σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων – συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων που κάποτε ένιωθαν ότι δεν ανήκαν κάπου, είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα.
Ίσως αυτό είναι το στοιχείο εκείνο που κάνει τα Social Media τόσο γοητευτικά στους νέους 9-24 ετών. Η πρόσβασή τους στις πλατφόρμες αυτές τους επιτρέπει να γνωρίζουν και να κατανοούν τι συμβαίνει στον κόσμο τους.
Κάπως έτσι, μέσα από την ανάγκη για απαντήσεις, η αυτοδιάγνωση των καταστάσεων ψυχικής υγείας είναι μια αυξανόμενη τάση μεταξύ των Gen-Z. Η ολοένα και αυξανόμενη δημιουργία περιεχομένου από χρήστες σε πλατφόρμες κοινωνικών μέσων όπως το TikTok και το Instagram – αναφορικά με την ψυχική υγεία – μοιάζει να ενθαρρύνει την ταύτιση με μια διαταραχή.
Για παράδειγμα, τα hashtags στο για TikTok το 2021, περιλαμβάνουν 2,7 δισεκατομμύρια προβολές για τη ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα). Αντίστοιχα υψηλά είναι τα νούμερα και για άλλες καταστάσεις, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ο αυτισμός, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας ή το σύνδρομο Tourette.
Βέβαια, τη μεγαλύτερη επιρροή φαίνεται να έχουν τα βιωματικά βίντεο. Σε αυτά τα σύντομα reels, οι δημιουργοί μοιράζονται πώς είναι να ζεις με μια ψυχική ασθένεια, παρουσιάζουν τη συμπτωματολογία τους, εξηγούν πώς μια διάγνωση τους βοήθησε να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους, αφηγούνται τα βήματα που κάνουν για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, κ.ά.
Μια εσωτερική σύγκρουση που καταλήγει στην αυτοδιάγνωση
Η θεωρία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του Erik Erikson, μας αναφέρει ότι οι έφηβοι βιώνουν μια εσωτερική σύγκρουση με σκοπό την εύρεση της ταυτότητάς τους. Αν η σύγκρουση αυτή δε λυθεί με επιτυχία, τότε περνούν σε μια φάση σύγχυσης του ρόλου τους. Επομένως, οι έφηβοι προσπαθούν σε αυτή τους τη φάση να αποκτήσουν ανεξαρτησία, αναζητώντας την αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητας, μέσα από την κατανόηση των αξιών και των πεποιθήσεών τους.
Πώς θα το καταφέρουν αυτό; Μα φυσικά, δοκιμάζοντας μια ποικιλία ταυτοτήτων για να καθορίσουν τι τους ταιριάζει. Αυτό ακριβώς είναι που έχουν ενεργοποιήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Τη δοκιμή πολλαπλών ταυτοτήτων, άρα και θέσεων του εαυτού, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πρόσβαση στις κοινότητες.
Εκτός αυτού, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν χώρο για τα άτομα που μπορεί να μην έχουν ή να μην αισθάνονται ότι τους προσφέρεται ένας ψυχικά διαθέσιμος χώρος, ώστε να αισθανθούν ότι μπορούν να μοιραστούν ακόμα και το δυσλειτουργικό τους κομμάτι, λαμβάνοντας υποστήριξη και καθοδήγηση.
Επίσης, στη διάρκεια της εφηβείας – και όχι μόνο – συναντάμε τη φράση «κανείς δε με καταλαβαίνει». Επομένως, όταν εμφανίζεται κάτι που σου δίνει την ευκαιρία να πεις «Α, τελικά υπάρχουν και άλλοι που το έχουν και με καταλαβαίνουν», τότε όλο γίνεται αυτομάτως πιο συναρπαστικό.
Έτσι, σχεδόν σε κάθε scroll down στο Instagram και ειδικά στο TikTok, εμφανίζονται δεκάδες βιντεάκια σύντομης διάρκειας από επαγγελματίες ψυχικής υγείας (και μη), καθώς και από ανθρώπους που εξιστορούν τα βιώματά τους σε σχέση με διάφορες διαγνώσεις ψυχικής υγείας. Και τότε, σκέφτεσαι ίσως: «Μήπως το έχω και εγώ;»
Ένα trend που εγκυμονεί κινδύνους
Αν και αυτό το trend έχει βοηθήσει σε σημαντικό βαθμό στην κατανόηση της ψυχικής υγείας και την καταπολέμηση του σχετικού στίγματος, πλάθοντας παράλληλα υποστηρικτικές κοινότητες που σπάνε τα taboo, προκαλεί αρκετή αναστάτωση και προβληματισμούς.
Διαβάζοντας τα συμπτώματα στο διαδίκτυο ή ακούγοντας κάποιον να συζητά την εμπειρία του στα Social Media, μοιραία μπορεί να αναπτυχθεί μία σύνδεση και μια πεποίθηση για κοινή διάγνωση. Συνεπώς, ένα σημαντικό ποσοστό νέων ατόμων έχει αρχίσει να θεωρεί αυτά τα συμπτώματα ως δικά του, διακηρύσσοντας ότι έχει πολλές σοβαρές διαγνώσεις, κάτι που τις περισσότερες φορές δε συμβαίνει.
Ωστόσο, με αυτό τον τρόπο, υπάρχει ο κίνδυνος μιας εσφαλμένης διάγνωσης ή οποία περισσότερο προάγει την “ετικετοποίηση”, παρά την παροχή βοήθειας. Οι διαγνώσεις γίνονται από από ειδικούς και μόνο, προκειμένου να μπορεί να γίνει μια εξατομικευμένη καταγραφή των συμπτωμάτων.
Το τεκμήριο της μοναδικότητας
Ένα σύντομο βίντεο μπορεί να είναι χρήσιμο για να γνωρίσουμε κάτι, αλλά δε μας δίνει την δυνατότητα να δούμε τις πολλαπλές του πτυχές. Λείπει η μοναδικότητα της κάθε ύπαρξης και δεν αξιολογείται το προσωπικό ρεπερτόριο των συμπεριφορών του κάθε ατόμου.
Ενώ, λοιπόν, μπορεί να έχεις άγχος, θλίψη και και να είσαι control freak, αυτό δε σημαίνει ότι έχεις αγχώδη διαταραχή, μείζονα καταθλιπτική διαταραχή ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Επομένως, γιατί να θέλεις να ανήκεις κάπου, θέτοντας και απαντώντας στο ερώτημα τι πάει «λάθος» με εμένα τη στιγμή που μπορείς να συνδεθείς χωρίς να νοσείς;
Άρα, αν υποθέσουμε ότι η αίσθηση του επείγοντος και της αναγκαιότητας για μια κοινή διάγνωση πηγάζει από την επιθυμία του ατόμου να «ταιριάξει», τότε το μέλημα είναι περισσότερο να συνδεθεί ξανά με τον εαυτό του.
Σαφώς, αυτό μπορεί να πραγματωθεί μέσω της ψυχοθεραπείας και μάλιστα, πολύ πιο αποτελεσματικά από το να αυτοδιαγιγνώσκει τον εαυτό του μέσα από αλγορίθμους, φέροντας μαζί του μια ετικέτα που δεν του ανήκει.
Γράφει η Μαρία Μαθιουδάκη (Ψυχολόγος και Ειδικευόμενη στη Συστημική ψυχολογία)