Μεροληψία βάρους (weight bias)= αρνητική στάση ή πεποίθηση απέναντι σε άτομα λόγω του βάρους τους.
Η μεροληψία βάρους οδηγεί στο στίγμα βάρους (weight stigma), την κοινωνική απαξίωση κάποιου ατόμου λόγω του βάρους του. Το στίγμα της παχυσαρκίας μπορεί να προκαλέσει κοινωνικό, επαγγελματικό αποκλεισμό και περιθωριοποίηση οδηγώντας σε κοινωνικές ανισότητες.
Η διάκριση βάρους (weight discrimination) ή χονδροφοβία (fatphobia) είναι η εμφανής προκατάληψη σε βάρος ατόμων λόγω του βάρους τους. Η διάκριση βάρους συμβαίνει πολύ πιο συχνά από όσο θέλουμε να πιστεύουμε και επηρεάζει τη ζωή των ατόμων που ζουν με παχυσαρκία στο επαγγελματικό τους περιβάλλον, στην εκπαίδευση, ακόμα και στα πλαίσια της ιατρικής τους περίθαλψης.
Είναι το υπερβάλλον βάρος επιλογή;
Η κοινωνική πεποίθηση πως τα άτομα με υπερβάλλον βάρος είναι απείθαρχα, τους λείπει η θέληση ή έχουν παρατήσει τον εαυτό τους και πως γενικά είναι υπεύθυνα για το βάρος και την κατάσταση της υγείας τους αποτελεί την ρίζα του προβλήματος της χονδροφοβίας.
Στο μυαλό πολλών μειώνοντας την ποσότητα της τροφής και αυξάνοντας την φυσική δραστηριότητα το πρόβλημα της παχυσαρκίας αυτόματα λύνεται, κάτι που αποτελεί υπεραπλούστευση της κατάστασης. Εχουν μελετηθεί πάνω από 100 παράγοντες που σχετίζονται με την παχυσαρκία, όπως το γενετικό υπόβαθρο, εμπειρίες κατά την παιδική ηλικία, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, ο τρόπος ζωής.
Η επιστημονική βιβλιογραφία αναδεικνύει πλέον την παχυσαρκία ως ασθένεια και όχι ως επιλογή ή ανωμαλία της προσωπικότητας. Μην ξεχνάμε επίσης πως υπάρχει ένα διαφορετικό “φυσιολογικό” για κάθε σώμα και πως ακόμα και άτομα με πανομοιότυπες συνήθειες διατροφής και άσκησης μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικούς σωματότυπους.
Η εσωτερίκευση όμως της συστημικής κοινωνικής προκατάληψης και του στίγματος βάρους οδηγεί το άτομο που ζει με παχυσαρκία να κατευθύνει τα στερεότυπα αυτά προς τον εαυτό του και να πιστέψει πως αληθεύουν: “Είμαι τεμπέλ@”, “είμαι απείθαρχ@”, “τρώω πάρα πολύ”, “φταίω εγώ για τα κιλά μου”. Οι αντιλήψεις αυτές έχουν σημαντική επίπτωση τόσο την αυτοεκτίμηση του ατόμου όσο και στην πιθανότητα να κάνει θετικές αλλαγές ή να αναζητήσει βοήθεια.
Πώς το στίγμα βάρους στον ιατρικό κόσμο επηρεάζει τα άτομα με παχυσαρκία;
Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι αντιλήψεις και οι εμπειρίες μεροληψίας στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας επηρεάζουν τη χρήση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης από άτομα με παχυσαρκία ανιχνεύει κάποιες βασικές μεροληπτικές συμπεριφορές: Περιφρόνηση, ασεβή μεταχείριση, έλλειψη εκπαίδευσης, επικριτική στάση, απόδοση όλων των θεμάτων υγείας στο υπερβάλλον βάρος, χαμηλή εμπιστοσύνη για την λήψη της θεραπείας, κακή επικοινωνία, αποφυγή ή καθυστέρηση παροχής υπηρεσιών υγείας.
Η αντιμετώπιση αυτή αποτρέπει τα άτομα να επισκεφθούν ξανά τον γιατρό τους για να κάνουν το τακτικό τους τσεκάπ ή να αναζητήσουν λύση σε κάποιο πρόβλημα υγείας που τους απασχολεί.
Μελέτη σε 489 γυναίκες αναδεικνύει πως οι γυναίκες που ζουν με παχυσαρκία τείνουν να καθυστερούν τις προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο, όπως το τεστ ΠΑΠ και την μαστογραφία. Γυναίκες με ΔΜΣ > 55 kg/m2 πραγματοποιούν σε σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό (68%) τεστ ΠΑΠ σε σύγκριση με τις υπόλοιπες (86%), γεγονός που δεν είναι αποτέλεσμα έλλειψης διαθέσιμης υγειονομικής περίθαλψης, καθώς πάνω από το 90% των γυναικών έχουν ασφάλιση υγείας.
Τα εμπόδια που συναντούν
- Έλλειψη σεβασμού από το υγειονομικό προσωπικό
- Αίσθημα ντροπής για τη διαδικασία της ζύγισης
- Αδυναμία χρήσης του εξοπλισμού και του ρουχισμού λόγω του όγκου και του βάρους του σώματός τους
- Ανεπιθύμητες («αυτεπάγγελτες») συμβουλές για απώλεια βάρους
Πολλοί γιατροί και θεραπευτές πιστεύουν πως τονίζοντας στον ασθενή το πρόβλημα της παχυσαρκίας και «τρομάζοντάς» τον με τις επιπτώσεις στην υγεία του προσφέρουν βοήθεια. Φαίνεται όμως πως το “fat shaming” των ασθενών από τους παρόχους υγείας έχει αντίθετα αποτελέσματα στην έκβαση της υγείας τους: Οδηγεί σε αύξηση των προσλαμβανόμενων θερμίδων, σε συναισθηματική κατανάλωση φαγητού, αποφυγή φυσικής δραστηριότητας.
Οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα, όπως αηδία και αποστροφή προς το σώμα, σε αύξηση του άγχους και κατάθλιψη ενώ συνάμα επιδρά στο ορμονικό προφίλ και τα επίπεδα της κορτιζόλης, με τελικό αποτέλεσμα την περαιτέρω αύξηση σωματικού βάρους.
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε το αφήγημα;
Στρατηγικές που έχουν προταθεί ώστε να μειωθεί το στίγμα βάρους:
- Εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού σε δεξιότητες επικοινωνίας και συμβουλευτικής.
- Εκπαίδευση των παρόχων σχετικά με τους γενετικούς, περιβαλλοντικούς, βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν το βάρος.
- Μηδενική ανοχή και αντίδραση σε σχόλια που διαιωνίζουν στερεότυπα.
- Αποφυγή περιττού ζυγίσματος του ασθενούς.
- Προσεγγίσεις που ενθαρρύνουν τους ασθενείς να επικεντρωθούν σε θετικές συμπεριφορές που βελτιώνουν την υγεία και την ποιότητα ζωής ανεξαρτήτως βάρους (Health at every size).
- Patient-first-language: χρήση γλώσσας που βάζει το «άτομο» μπροστά από την «πάθηση». Αποτελεί τον τρόπο να απευθυνόμαστε με σεβασμό στα άτομα με χρόνιες παθήσεις ώστε να αποφύγουμε τον προσδιορισμό τους από την ασθένειά τους. Στην προκειμένη περίπτωση: αντικατάσταση του «παχύσαρκου ατόμου» με «άτομο που ζει με παχυσαρκία» ή «άτομο με υπερβάλλον/παραπάνω βάρος».
- Νομική προστασία για τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία, όπως συμβαίνει για την ταυτότητα φύλου, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την εθνικότητα και νόσους όπως το AIDS, που να εξασφαλίζει πως τα άτομα με παχυσαρκία δεν θα πέφτουν θύματα διακρίσεων και προκατάληψης.
Η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις επιπτώσεις του στίγματος βάρους είναι σημαντική αλλά η συνειδητοποίηση από μόνη της δεν αρκεί για την εξάλειψη του προβλήματος. Η πρόκληση και η αλλαγή των ευρέως διαδεδομένων, βαθιά ριζωμένων πεποιθήσεων και των μακροχρόνιων προκαταλήψεων απαιτεί ένα νέο δημόσιο αφήγημα της παχυσαρκίας που να συμβαδίζει με τη σύγχρονη επιστημονική γνώση.
Είναι καιρός να εξαλείψουμε το στιγμα βάρους στο σύνολό του και ακόμα περισσότερο σε έναν χώρο όπου οι άνθρωποι, ως “ασθενείς”, είναι περισσότερο ευάλωτοι. Είναι καιρός, τόσο ο επιστημονικός κόσμος όσο και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών υγείας να δημιουργήσουν έναν χώρο ασφαλή, μη μεροληπτικό, με ενσυναίσθηση και ευαισθησία, ισότιμα προς όλους.
Γράφει η Έρικα Νταουτίδου, Msc (Κλινική Διατροφολόγος / Διαιτολόγος)