Έγιναν μόδα η αδιαφορία και η αγένεια; Ή μήπως, έχουμε μπαϊλντίσει μαζικά;
Η δυσμενής κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, τα ανθυγιεινά πρότυπα που προωθούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η τραυματισμένη ψυχική υγεία μεγάλου ποσοστού του εγχώριου πληθυσμού αποτελούν σοβαρούς παράγοντες για τον κατακερματισμό των λέξεων: «Σ’ αγαπώ», «Ευχαριστώ», «Συγγνώμη».
Αλλά δεν είναι τόσο απλό.
Στην Ελλάδα του 2023, αν πεις: «Καλή συνέχεια» ή «Καλή σας μέρα» σ’ έναν άγνωστο στο λεωφορείο, το πιθανότερο είναι να σε κοιτάξουν περίεργα. Λες και τόλμησες να ξεστομίσεις κάτι πρωτάκουστο, τερατώδες, ανυπόστατο. Συλλογικά, η πολυετής ταλαιπωρία που βιώνουμε με τα τεκταινόμενα να διαδέχονται το ένα το άλλο με αστραπιαίους ρυθμούς, λειτουργεί αποτρεπτικά στην υιοθέτηση μιας πρόσχαρης συμπεριφοράς, με στοιχεία ευγένειας και καλοσύνης.
Σαφώς, ενδέχεται να φαίνεται πολύ πεσιμιστική αυτή η οπτική, όμως είναι πέρα για πέρα ρεαλιστική. Διότι, όταν αισθάνεσαι ότι «περπατάς διαρκώς σε αναμμένα κάρβουνα», τότε πώς να βρεις τη δύναμη να χαμογελάσεις στον απέναντί σου και να του πεις μια καλή κουβέντα;
Ειδικά αν συνυπολογιστεί στην εξίσωση η τεράστια επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στις νεότερες γενιές, καθώς επίσης και τα δεκάδες ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας μέσος άνθρωπος, τότε γίνεται εύλογα αντιληπτό ότι πρόκειται για ένα μείζον, πολύπλευρο ζήτημα με κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις, το οποίο δεν είναι τόσο επιφανειακό όσο ίσως φαίνεται, εκ πρώτης όψεως.
Η επιστημονική πλευρά του νομίσματος
Μια μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Aggressive Behavior διαπίστωσε ότι η σχεσιακή επιθετικότητα – συμπεριλαμβανομένου του κοινωνικού αποκλεισμού, του κουτσομπολιού και του συναισθηματικού εκφοβισμού – μπορεί να πυροδοτήσει την ενεργοποίηση επιθετικών τάσεων στον εγκέφαλο.
«Αυτό που δείχνει αυτή η μελέτη είναι ότι η σχεσιακή επιθετικότητα μπορεί, στην πραγματικότητα, να προκαλέσει μια αλλαγή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο», είπε ο Douglas A. Gentile, διευθυντής στο Εργαστήριο Έρευνας Ψηφιακών Μέσων στην Πολιτεία της Αϊόβα. «Και αυτό έχει σημασία γιατί, φυσικά, ο τρόπος σκέψης του ατόμου μπορεί να αλλάξει τη συμπεριφορά του».
Σ’ ένα παγκόσμιο κλίμα αυξανόμενης πολυπλοκότητας, ανταγωνισμού, μισαλλοδοξίας και ανυπομονησίας, παρατηρείται μια σταθερή διάβρωση της εμπιστοσύνης του κοινού απέναντι στους οργανισμούς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, καθώς επίσης και προς τους ηγέτες τους. Ταυτόχρονα, σημειώνονται διαρκώς εκκλήσεις για μια πιο υπεύθυνη και αξιοπρεπή μορφή ηγεσίας, μιας ηγεσίας που ενισχύει την υποστήριξη της ένταξης, της σύνδεσης και του ανήκειν στις επιχειρήσεις και στην κοινωνία.
Παράγοντες που ενδεχομένως συμβάλλουν στη διαιώνιση αυτής της κατάστασης
Αν μη τι άλλο, πίσω από κάθε πρόβλημα βρίσκεται μία σειρά από γενεσιουργούς πηγές που προκύπτουν είτε ως απότοκα των επιλογών μας, είτε ως φυσικά επακόλουθα καθολικών κρίσεων, επηρεάζοντάς μας άμεσα ή έμμεσα.
Το κράτος λειτουργεί εις βάρος των πολιτών του
Ιδού πώς λειτουργεί, θεωρητικά, μια δημοκρατική χώρα και ένα κράτος δικαίου. Οι πολίτες φορολογούνται αξιοκρατικά, προσέρχονται στην κάλπη κάθε τέσσερα χρόνια και αναδεικνύουν το κόμμα που επιθυμούν να κυβερνήσει, με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον. Με τη σειρά της, η εκλεγείσα κυβέρνηση εργάζεται αδιάκοπα για να προσφέρει ένα ελπιδοφόρο μέλλον στον λαό, μεριμνώντας ιδιαίτερα για τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα, τις ευπαθείς ομάδες και στηρίζοντας τις επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.
Ταυτόχρονα, καταβάλλονται προσπάθειες για ενίσχυση στην απονομή δικαιοσύνης, ούτως ώστε να επιλύει αποτελεσματικά τα εγχώρια προβλήματα. Όταν η εικόνα της Ελλάδας μπορέσει, έστω και κατά προσέγγιση, να προσαρμοστεί στην προαναφερθείσα περιγραφή, τότε ενδεχομένως θα ανοίξει μια συζήτηση σε διαφορετική βάση.
Προς το παρόν, το πολιτικό σύστημα ως έχει, νομοθετεί υιοθετώντας πρακτικές αφαίμαξης, αδιαφορώντας πλήρως για τις αρνητικές πρωτιές που έχουμε ως χώρα στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγχρόνως, τα προβλήματα του μέσου πολίτη επιβαρύνουν αποκλειστικά τον ίδιο, είναι καθαρά ατομική του ευθύνη και πρέπει να τα επιλύσει μόνος του – ακόμη κι αν χρειαστεί να δουλέψει 16 ώρες την ημέρα.
Συνεπώς, η καταπίεση, η αδικία, ο μόχθος και η φτωχοποίηση διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας, δυστυχώς με αρνητικό πρόσημο.
Τραυματικά βιώματα
Είναι τρομακτικά τα όσα συμβαίνουν πίσω από κλειστές πόρτες. Η βία, σωματική ή λεκτική, απέναντι στο παιδί, στη μητέρα, στον πατέρα, στον αδερφό – ή σε οποιοδήποτε άλλο μέλος της οικογένειας – αφήνει ανεξίτηλο το αποτύπωμά της σε όσους τη βιώνουν, αλλά και σε όσους βλέπουν ή γνωρίζουν. Αυτό σημαίνει πως, ακόμη κι όταν καταφέρει το άτομο να ξεφύγει από μια τραυματική, κακοποιητική ή τοξική κατάσταση, απαιτείται τεράστια προσπάθεια για να απελευθερωθεί ουσιαστικά.
Τα τραύματα που φέρει ο καθένας, ειδικά τα εσωτερικά – αυτά που δεν είναι εμφανή στην πρώτη χειραψία – λειτουργούν ως τροχοπέδη στην κοινωνική ανάπτυξη, ενώ τα άτομα με τέτοιου είδους βιώματα, έχουν την τάση να απομονώνονται, να αναπτύσσουν εχθρικές συμπεριφορές και να αισθάνονται αποστροφή απέναντι σε κάθε είδος προσέγγισης.
Επομένως, οι λέξεις: «Σ’ αγαπώ», «Ευχαριστώ» και «Συγγνώμη» πολύ δύσκολα θα ειπωθούν εν μία νυκτί.
Ανεπιτυχείς προσπάθειες για θωράκιση του εαυτού
Ως γνωστόν, η προδοσία, η εξαπάτηση, η εκμετάλλευση και η υποκρισία είναι μέσα στο πρόγραμμα και δεν κάνουν διακρίσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι πληγές που αφήνουν στα εμπλεκόμενα μέλη είναι τόσο βαθιές, που είναι σχεδόν ανέφικτο να επουλωθούν αναίμακτα. Υπό αυτό το πρίσμα, οι ίδιες μας οι πληγές είναι που δημιουργούν την πίκρα και τα νεύρα προς πάσα κατεύθυνση, ενώ ελλοχεύει ο κίνδυνος να πληγώσουμε, με τη σειρά μας, άλλους ανθρώπους, οι οποίοι ενδιαφέρονται πραγματικά για εμάς.
Ένας αέναος, φαύλος κύκλος που δύσκολα θα «σπάσει» αν δεν αφουγκραστούμε οι ίδιοι όλα αυτά που μας ωθούν να φερόμαστε απαξιωτικά, αδιάφορα ή αγενώς στους γύρω μας. Το να είναι κάποιος επιφυλακτικός πράγματι μπορεί να τον θωρακίσει από αμφιβόλου προθέσεως συναναστροφές. Ωστόσο, ας αφήσουμε ανοιχτό ένα παραθυράκι για εκείνους που όντως θέλουν να μοιραστούν μαζί μας το βάρος.
Τάσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Στη σύγχρονη εποχή, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευθύνονται σε τεράστιο βαθμό για την προβολή στρεβλών προτύπων, με το θέμα αυτό να επεκτείνεται κοινωνικά.
Η συντριπτική πλειοψηφία «των κορωνίδων» στο TikTok και στο Instagram απολαμβάνει πλούτη, ταξιδεύει συνέχεια με ιδιωτικό τζετ, πίνει ακριβές σαμπάνιες, φοράει ρούχα και αξεσουάρ μόνο από luxury brands και υιοθετεί διάφορες συμπεριφορές που προέρχονται από αντίστοιχους Αμερικανούς influencers, όπως: «Do I look like I care?», «Forever toxic», «I’m hitting a new level of not giving a f*ck – it’s honestly inspiring» κ.ά.
Μπορεί όλα αυτά να προέρχονται από ξεκάθαρη πρόθεση για ψυχαγωγία, όμως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εν γένει κατασκευασμένα με τον τρόπο αυτό, ώστε οι ακόλουθοι των συγκεκριμένων influencers να θεωρούν ότι, εφόσον εκείνοι πράττουν με έναν χ τρόπο και σημειώνουν επιτυχία, αξίζει να τους μιμηθούν. Εκεί είναι που κρίνεται απαραίτητο το φίλτρο της κριτικής ικανότητας, ώστε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας από την «κονσερβοποίηση» και την απώλεια της προσωπικότητάς μας.
Το ιδανικό είναι να παραμένουμε ενημερωμένοι για ό,τι συμβαίνει και να εξελισσόμαστε διαρκώς, ενσωματώνοντας νέα στοιχεία στο στιλ, την εμφάνιση και τον χαρακτήρα μας, χωρίς, ωστόσο, να μετατραπούμε σε πιστά αντίγραφα κάποιου άλλου. Διότι, αν πέσουμε σε αυτή την παγίδα, τότε θα έχουμε καταφέρει να ικανοποιήσουμε τα ανώτερα εμπορικά και πολιτικά συμφέροντα όσων απευθύνονται σε παθητικά όντα, τα οποία δεν σκέφτονται και δεν επεξεργάζονται τις αμέτρητες πληροφορίες που δέχονται.
Παράλληλα, συχνά η ευγένεια και η καλοσύνη προβάλλονται ως «αδυναμίες» με τις λέξεις «Σ’ αγαπώ», «Ευχαριστώ» και «Συγγνώμη» να περνούν στα ψιλά γράμματα και να θεωρείται «needy» ή «σαχλός» όποιος τολμήσει να εκφραστεί έτσι.
Άραγε, αυτά τα πρότυπα και αυτές τις συμπεριφορές χρειαζόμαστε;