Τι σημαίνει “ψευδοεπιστήμη”;
Ο όρος “ψευδοεπιστήμες” αναφέρεται σε πεποιθήσεις ή πρακτικές που ισχυρίζονται ότι είναι επιστημονικές, αλλά δεν ακολουθούν τη διαδικασία της επιστημονικής έρευνας και δεν στηρίζονται σε αποδεδειγμένα επιστημονικά δεδομένα.
Το “wellness culture” βρίθει από ψευδοεπιστημονικές πεποιθήσεις. Θα έλεγα πως είναι από τους τομείς της επιστήμης με τις περισσότερες μη αποδεδειγμένες θεωρίες, σε σύγκριση με οποιονδήποτε άλλον! Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η επιστήμη της διατροφής είναι από τις πιο δύσκολες επιστήμες να μελετήσει κανείς και να βγάλει έγκυρα επιστημονικά δεδομένα και παρακάτω θα σου εξηγήσω τους λόγους:
- Η διατροφή είναι ένα πολυδιάστατο θέμα που περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων. Η διαφορετικότητα των ανθρώπων (γενετικό υπόβαθρο, εντερική μικροχλωρίδα, περιβάλλον), η ποικιλία των διαιτητικών προτιμήσεων και οι πολιτιστικές διαφορές θολώνουν το τοπίο και καθιστούν δύσκολη την εξαγωγή ξεκάθαρων συμπερασμάτων.
- Οι μεθοδολογικές προκλήσεις: Υπάρχουν ορισμένες δυσκολίες στην επιστημονική μελέτη της διατροφής. Οι παραδοσιακές μέθοδοι μελέτης είναι δύσκολο να εφαρμοστούν στην πράξη, καθώς η διατροφή είναι δύσκολο να “τυποποιηθεί” αλλά και να ελεγχθεί για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
- Περιορισμένη επιστημονική έρευνα: Παρόλο που υπάρχουν πολλές μελέτες σχετικά με τη διατροφή, υπάρχουν επίσης πολλά θέματα που δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί επαρκώς.
- Επιρροή εξωτερικών παραγόντων: Η διατροφή είναι ένας μόνο από τους παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία. Άλλοι, όπως η γενετική, η σωματική δραστηριότητα, ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον, μπορούν επίσης να παίξουν σημαντικό ρόλο στην υγεία και να δυσκολέψουν την απομόνωση των αποτελεσμάτων που αποδίδονται αποκλειστικά στη διατροφή.
Όλα αυτά τα στοιχεία αποτελούν πρόκληση για την εξαγωγή οριστικών και απόλυτων συμπερασμάτων και οδηγούν σε αντιφατικές συμβουλές και ανακρίβειες. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η διατροφή και το wellness είναι ένα δημοφιλές θέμα που μας αφορά όλους.
Η ευρεία πρόσβαση σε δεδομένα, το “σπασμένο τηλέφωνο” στη διάδοση της πληροφορίας – ειδικά όταν γίνεται από άτομα μη ειδικούς – αλλά και η “δίψα” των περισσότερων για τα “μυστικά” του wellness, καθιστούν την επιστήμη της διατροφής ένα πεδίο, στο οποίο η φαντασία μπορεί να οργιάσει.
Λίγες (μόνο) από τις ψευδοεπιστημονικές θεωρίες στη διατροφή
Αλκαλική δίαιτα
Η θεωρία της “αλκαλικής δίαιτας” υποστηρίζει ότι οι τροφές μπορούν να επηρεάσουν την οξύτητα του αίματος και ότι μια δίαιτα πλούσια σε αλκαλικά τρόφιμα, μπορεί να βοηθήσει στην αποτοξίνωση και την πρόληψη ασθενειών. Ωστόσο, η ιδέα αυτή δεν υποστηρίζεται από επιστημονικές αποδείξεις, καθώς ο οργανισμός μας διατηρεί το pH του αίματος σε σταθερά επίπεδα, ανεξάρτητα από τη διατροφή.
Δίαιτες αποκλεισμού, που προτείνουν την αποφυγή συστατικών ή ομάδων τροφίμων, χωρίς επαρκή επιστημονική στήριξη
Η γλουτένη, οι λεκτίνες, τα γαλακτοκομικά και οι υδατάνθρακες, είναι λίγα από τα συστατικά και τρόφιμα που χαρακτηρίζονται ζημιογόνα για την υγεία, χωρίς καμία ιατρική ανάγκη ή διάγνωση αλλεργίας.
Δίαιτα ανάλογα με την ομάδα αίματος
Η δίαιτα αυτή υποστηρίζει ότι οι διατροφικές ανάγκες των ανθρώπων διαφέρουν ανάλογα με την ομάδα αίματος και προτείνει διαφορετικές δίαιτες για κάθε ομάδα, χωρίς φυσικά επιστημονικές αποδείξεις να την υποστηρίζουν.
Δίαιτες αποτοξίνωσης
Ναι, είναι οι δίαιτες που υποστηρίζουν ότι μπορούν να ενισχύσουν την απομάκρυνση τοξινών από τον οργανισμό και να βελτιώσουν την υγεία. Ωστόσο, οι αποτοξινωτικές δίαιτες βασίζονται σε μη επιστημονικές αντιλήψεις για τις “τοξίνες” και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι λειτουργούν. Η ικανότητα του οργανισμού να αποτοξινώνεται ρυθμίζεται από ήδη υπάρχοντα συστήματα, όπως το ήπαρ και οι νεφροί.
Η θεωρία των “superfoods”
Αποτελεί θεωρία που ισχυρίζεται πως υπάρχουν συγκεκριμένα τρόφιμα με “μαγικές” ιδιότητες, βλ. λαχανίδα, τζίντζερ, κουρκουμάς. Παρόλο που ορισμένα τρόφιμα έχουν αδιαπραγμάτευτα υψηλή θρεπτική αξία, δεν υπάρχουν “μαγικές” τροφές με θεραπευτικές ικανότητες.
Η θεωρία της “καύσης λίπους σε συγκεκριμένες περιοχές”
Μια ακόμη ψευδοεπιστημονική θεωρία, βάσει της οποίας υπάρχουν συγκεκριμένες ασκήσεις ή διατροφικές πρακτικές για να “καίγεται” λίπος σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος. Αυτό είναι ανακριβές, καθώς η απώλεια λίπους συμβαίνει συνολικά στο σώμα και δεν μπορούμε να ελέγξουμε ποιες περιοχές θα αδυνατίσουν περισσότερο.
Θα μπορούσα να συνεχίσω και να συνεχίσω…
Οι επιπτώσεις της ψευδοεπιστήμης
Αυτή τη στιγμή, σκέφτομαι πολλά πράγματα. Θα παραδεχτώ ότι είμαι πολύ θυμωμένη με το ζήτημα των ψευδοεπιστημών στη διατροφή. Αναρωτιέμαι γιατί η νέα αυτή “επαναστατική” πληροφορία που υπόσχεται να πραγματοποιήσει το όνειρο μας για το “τέλειο” σώμα και την μακροζωία, έχει τόσο μεγάλη σημασία. Πόσο μας νοιάζει να αποκτήσουμε αποδοχή και, τελικά, πώς εγκαταλείπουμε την κριτική σκέψη μας;
Ίσως είμαι αυστηρή. Πραγματικά, δεν απαιτώ από όλους να έχουν κριτική σκέψη όσον αφορά τη διατροφή. Αλλά είμαι περισσότερο θυμωμένη με τους “ειδικούς” που επιμένουν στις ψευδοεπιστημονικές θεωρίες, ενώ γνωρίζουν την ευθύνη τους για τη δημόσια υγεία. Είναι το επιθυμητό κέρδος που τους κινεί; Ή η κρίση τους έχει θολωθεί από το “diet culture“;
Οι επιπτώσεις των ψευδοεπιστημονικών ισχυρισμών στη διατροφή είναι σοβαρές για την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων. Η υιοθέτηση λανθασμένων διαιτητικών πρακτικών και ο αποκλεισμός ορισμένων ομάδων τροφών μπορεί να οδηγήσει σε ανισορροπία, διατροφικές ελλείψεις και ανεπαρκή πρόσληψη ενέργειας.
Φυσικά, θα ήταν παράλειψη αν δεν υπολογίζαμε τις ψυχολογικές επιπτώσεις των ψευδοεπιστημονικών ισχυρισμών σχετικά με τη διατροφή (άγχος, αυτοπεριορισμός, κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές) αλλά και την τεράστια απώλεια χρόνου και πόρων, για τα άτομα που ακολουθούν αναποτελεσματικές διατροφικές πρακτικές και αγοράζουν προϊόντα που δεν έχουν επιστημονική αξία.
Πώς μπορούμε να προστατευτούμε από την παραπλάνηση;
Μάλλον η απάντηση είναι να γίνουμε όλοι αυστηροί στο τι δεχόμαστε από όσα ακούμε και στο ποιες πηγές πληροφόρησης επιλέγουμε. Η επιστήμη της διατροφής είναι ένα work in progress και είναι λογικό κάποια από τα δεδομένα να αλλάζουν κάθε τόσο.
Ένας κανόνας που μπορούμε να ακολουθήσουμε είναι να μην πιστεύουμε τίποτα που “φαίνεται πολύ καλό για να είναι αληθινό” και να εμπιστευόμαστε έγκριτους επιστήμονες για την πληροφόρησή μας.
Αναζητούμε αξιόπιστες επιστημονικές μελέτες και οργανισμούς υγείας που έχουν αναγνωρισμένη εμπειρία και εμπειρογνωμοσύνη στον τομέα της διατροφής. Παράλληλα, πρέπει να αναπτύξουμε τη δική μας κριτική σκέψη και να μάθουμε να αξιολογούμε την επιστημονική αποδεικτικότητα και την πληροφόρηση που λαμβάνουμε με βάση τα δεδομένα και τον λογικό μας σκεπτικισμό.
Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να προστατευθούμε από την παραπληροφόρηση και την παραπλάνηση, ενώ παράλληλα παραμένουμε ενημερωμένοι και ανοιχτοί σε νέες επιστημονικές εξελίξεις.