Αν μη τι άλλο, η ανάδυση του διαδικτύου και των social media στις ζωές μας, ήρθε να μεταβάλλει αρκετά το τοπίο.
Πλέον, με ένα απλό σκρολάρισμα στην αρχική σελίδα του Instagram μπορούμε να ψυχαγωγηθούμε, να ανακαλύψουμε συνταγές, να ενημερωθούμε κ.λπ. Αυτή η ολιστική προσέγγιση της πολύπλευρης πολυμεσικότητας, συμπαρέσυρε και την αισθητική του ακτιβισμού.
Με άλλα λόγια, αρκεί να ακολουθήσουμε ένα hashtag στο Instagram για το «black lives matter», ώστε να εντοπίσουμε σχετικές αναρτήσεις. Και σε αυτό το πλαίσιο, ανακαλύπτουμε πολύχρωμα γραφιστικά σχέδια με συνθήματα υπέρ της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ως εκ τούτου, σκιαγραφείται μία νέα πραγματικότητα για τον ακτιβισμό και τις μορφές του. Άλλωστε, λόγω της τεράστιας προβολής που προσφέρει το Instagram, μία ανάρτηση ή ένα γραφιστικό ενδέχεται να ταξιδέψουν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, αφυπνίζοντας συνειδήσεις.
Η instagramική αλλαγή του ακτιβισμού στο εξωτερικό
Η Shirien Damra, μία illustrator της οποίας το Instagram account μετράει περισσότερους από 200.000 followers, δήλωσε πως δεν περίμενε να γίνουν viral τα σχέδιά της. Αξίζει να αναφερθεί, πως κατά κόρον η Shirien πραγματεύεται κοινωνικά ζητήματα μέσω της γραφιστικής, όπως το δικαίωμα των γυναικών στις αμβλώσεις, την καταπολέμηση της αστυνομικής βίας, την ισότητα κ.ά.
Μέσα στην πανδημία τα στατιστικά του λογαριασμού της αυξήθηκαν κατακόρυφα, ενώ αν ρίξουμε μια ματιά στη φιλοσοφία που διέπει τα σχέδιά της, είναι εύκολο να αντιληφθούμε το λόγο.
Καταρχάς, τα σχέδιά της είναι πολύχρωμα με καλλιγραφικές γραμματοσειρές και συνοπτικά μηνύματα – αλλά παράλληλα πολύ ουσιώδη – όπως: «No Justice, no peace» και «Self-care is community care» και πάει λέγοντας. Εύλογα, λοιπόν, κεντρίζουν το ενδιαφέρον των χρηστών, διότι είναι πολύ εντυπωσιακά και λόγω της πολυχρωμίας (άμεσα ή έμμεσα) περνούν θετικά μηνύματα.
«Νομίζω ότι εν μέρει έγιναν viral τα σχέδιά μου επειδή η τέχνη μας ξεκλειδώνει και μας πηγαίνει σε ένα νέο επίπεδο», δήλωσε η Damra. «Είναι δύσκολο να σκεφτούμε μια κοινωνία μακριά από κοινωνικές ανισότητες. Και νομίζω ότι η τέχνη μας βοηθάει – κατά κάποιον τρόπο – να τη φανταστούμε».
Η περίπτωση της δολοφονίας του George Floyd από τις αστυνομικές αρχές
Η δολοφονία του George Floyd από τα χέρια της αστυνομίας, όπως ήταν λογικό, πυροδότησε διαδηλώσεις και πορείες σε ολόκληρο τον κόσμο. Κοινά συνθήματα, αυτά της υπέρ της συμπερίληψης, της ισότητας και κατά της αστυνομικής βίας. Η θλίψη και η οργή για τον τραγικό και άδικο θάνατο του George Floyd πλημμύρισαν τις καρδιές όλων μας.
Εκτός από τις διά ζώσης κινητοποίησης, όμως, στα social media διαδόθηκαν εκατομμύρια μηνύματα αλληλεγγύης, μερικά εκ των οποίων είχαν και τη μορφή γραφιστικών σχεδίων.
Ένα κύμα ψηφιακής δημιουργικότητας, με γνώμονα την ευαισθητοποίηση
Κάπως έτσι, η διαμαρτυρία (και) μέσω του Instagram – και ειδικότερα της τέχνης – έγινε νόρμα. Συνυπάρχει και συμπρωταγωνιστεί δυναμικά από κοινού με τις οργανωμένες διαμαρτυρίες που απαιτούν φυσική παρουσία. Δύο διαφορετικές μορφές ακτιβισμού, που όμως – αν το καλοσκεφτούμε – αλληλοσυμπληρώνονται και διασφαλίζουν πως άνθρωποι όλων των ηλικιών θα εκφραστούν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για μία μεταβολή στο τοπίο της αισθητικής του ακτιβισμού, αλλά για μια ουσιαστική προσθήκη, η οποία «παντρεύει» τον ακτιβισμό με την τέχνη. Εξάλλου, ο ρόλος της τέχνης είναι διττός – αποσκοπεί στην ψυχαγωγία, αλλά και στον προβληματισμό. Δημιουργεί συναισθήματα και σκέψεις. Έχει τη δύναμη να εκφράσει, με ένα σκίτσο, όσα δε μπορούν να εκφραστούν με ένα ολόκληρο δοκίμιο.
Η φωνή των Ελλήνων ακτιβιστών μέσω Instagram
Ομολογουμένως, στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά accounts, τα οποία προωθούν καθημερινά ισχυρά κοινωνικά μηνύματα, μέσα από τα illustrations και τις δημοσιεύσεις τους. Και, φυσικά, είμαστε κάτι παραπάνω από περήφανοι για τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, σε μία χώρα που γνωρίζει μόνο να επιρρίπτει ευθύνες σε άλλους, αντί να τις αναλαμβάνει.
Ας δούμε μερικούς εξ αυτών:
Εύα/The Abstract Girl
Η Εύα είναι μια πραγματική καλλιτέχνιδα εφ’ όλης της ύλης. Εκτός από τα πανέμορφα σχέδια και τις όλο νόημα αναρτήσεις της, είναι μία υπέροχη ψυχή και ένα γενναίο πνεύμα που βροντοφωνάζει όλα όσα μερικοί φοβούνται να πουν.
Σε συχνή βάση, μοιράζεται μαζί μας θεμελιώδη κοινωνικοπολιτικά ζητήματα, με έμφαση στον φεμινισμό, την ισότητα και τη συμπερίληψη. Από την εξάλειψη της κακοποίησης και της έμφυλης βίας, μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα στερεότυπα της πατριαρχίας, όλες οι δημοσιεύσεις της στέκονται ενάντια στην προβληματική μας κοινωνία.
Missy Merida
Η Missy Merida δε χρειάζεται συστάσεις. Εκτός από το αδιαφιλονίκητο ταλέντο της, είναι ένα πλάσμα γεμάτο κοινωνικές ευαισθησίες. Μέσα από τα σχέδιά της, αποτυπώνει φανταστικά πάσης φύσεως θεματικές. Από κοινωνικοπολιτικά και επίκαιρα ζητήματα – όπως το πρόσφατο εφιαλτικό δυστύχημα με το τρένο στα Τέμπη – το όραμα για μια κοινωνία στην οποία βασιλεύει η ισότητα, καθώς και θέματα αυτό-φροντίδας, το προφίλ της είναι μια πηγή χρώματος και έμπνευσης.
Μάλιστα, σε άρθρο που έγραψε για το Estella, αναφέρει:
«Η τέχνη έχει ταυτιστεί με πολύ σημαντικές χρονικές περιόδους, έχει σηματοδοτήσει σπουδαία ξεκινήματα και έχει αφυπνίσει τον συναισθηματικό μας κόσμο».
«Με έναν τέτοιο ρυθμό λικνίζεται η τέχνη, τουλάχιστον μέχρι να δομηθεί μια ουτοπική κοινωνία. Ένας ιδανικός κόσμος χωρίς διακρίσεις, γυναικοκτονίες, βία, παιδοφιλία, αδικία, “ωχαδερφισμό”, σεξισμό και ρατσισμό. Με σεβασμό στον άνθρωπο και τη δικαιοσύνη. Μέχρι τότε, θα ζωγραφίζουμε κραυγές […].
Stavros Kioutsioukis
Ο Σταύρος Κιουτσούκης είναι μια κατηγορία από μόνος του. Μέσα από τα σκίτσα του αναφέρεται σε άπειρα θέματα – μεταξύ άλλων και κοινωνικοπολιτικά – συνήθως μέσα από μια χιουμοριστική και σαρκαστική διάθεση.
Ο ίδιος μπορεί να αυτό-χαρακτηρίζεται ως: «Δημιουργός κόμικς ελαφρύ ρεπερτορίου», αλλά αρκετά από τα σχέδιά του απεικονίζουν τη σκληρή πραγματικότητα.
Μετράει περισσότερους από 50.000 followers και (ενδεικτικά) μερικά από τα ζητήματα που επιλέγει να αναδείξει μέσα από τις δημιουργίες του είναι: Το body neutrality, οι αθέμιτες κερδοσκοπίες, οι σεισμοί στην Τουρκία και τη Συρία, η πρόσφατη τραγωδία στα Τέμπη κ.ά.
Eleftheria Mak Pan
Last but not least, ένα κορίτσι που ξέρει να δημιουργεί καταπληκτικά έργα τέχνης, προσθέτοντας παράλληλα μια πινελιά κοινωνικού προβληματισμού.
Οι ατασθαλίες της Λίνας Μενδώνη, την αξεπέραστη Μαλβίνα Κάραλη, οι κακοποιητικές συμπεριφορές και ο άδικος χαμός της Mahsa Amini, είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που επιλέγει να αναδείξει μέσα από το ταλέντο της.
*Πιθανότατα, υπάρχουν κι άλλοι εξίσου αξιόλογοι δημιουργοί που επιθυμούν να περάσουν σημαντικά κοινωνικά μηνύματα, απλώς εκ των πραγμάτων δεν γινόταν να αναφερθούν όλοι.
Δύο λόγια…
Εν κατακλείδι, ναι μεν μπορεί ο ακτιβισμός να μην παρουσιάζεται με την παραδοσιακή του μορφή – αυτή που γνώριζαν οι προηγούμενες γενιές, αλλά αυτό δεν τον καθιστά λιγότερο σημαντικό. Αντιθέτως, η καλλιτεχνική και ολιστική του διάσταση μέσω των social media – και ειδικά του Instagram – διασφαλίζει πως όλοι μπορούν να έχουν μερίδιο συμμετοχής.
Ακόμη κι όσοι αντιμετωπίζουν κινητικά προβλήματα ή περιορισμούς μετακίνησης. Όσοι χρειάζεται να εργάζονται σκληρά ή δε μπορούν να παρευρεθούν σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική τοποθεσία.
Η συσπείρωση και η αλληλεγγύη που προσφέρεται σε όλους ανεξαιρέτως μέσω ενός σκίτσου στο Instagram – το οποίο μπορεί να προωθηθεί ξανά και ξανά – μας επιτρέπει να πάρουμε μέρος σε κάτι ευρύτερο, σε κάτι αμφίδρομο και σε κάτι εξαιρετικά σημαντικό.
Συν τοις άλλοις, η τέχνη – σε κάθε της μορφή – λειτουργεί επουλωτικά, ενωτικά και συσπειρωτικά – ειδικά μέσω των social media, που, εξ ορισμού, ενισχύουν τη δικτύωση.
Συνεπώς, η «συνάντηση» του ακτιβισμού με την ψηφιοποιημένη τέχνη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι μια ελπιδοφόρα εξέλιξη, η οποία πιθανότατα να συμβάλλει στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση της νέας γενιάς.