Στους Φανούς, τις λυτρωτικές φωτιές που ανάβουν σε όλη την πόλη, ο κόσμος χορεύει, με ατελείωτο χύμα κρασί, κοζανίτικο κιχί και τα χάλκινα να συνοδεύουν μουσικά τα προκλητικά τραγούδια.

Μία μέρα δεν είναι ποτέ αρκετή για «ανατροπή, αμφισβήτηση ιδεών και ιεραρχίας και την κατάργηση των ορίων, που εμπεριέχει η Αποκριά». Μεγαλώνοντας στην πόλη της Κοζάνης, μυείσαι σε μια 12ήμερη γιορτή στους ρυθμούς της οποίας κινείται όλη η πόλη. Από την Τσικνοπέμπτη και κάθε μέρα μέχρι την Καθαρά Δευτέρα, πηγαίνεις από φωτιά σε φωτιά, δηλαδή στους Φανούς, όπου τρως, χορεύεις και τραγουδάς παραδοσιακά μεν, πονηρά δε άσματα, τα οποία αναβιώνουν γύρω από τα εορταστικά πυρά.

Ο Φανός Πηγάδ΄ Κεραμαριό είναι το πρώτο άναμμα φωτιάς που δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για το αποκριάτικο γλέντι. Ο σύλλογος κάθε γειτονιάς φροντίζει να φτιάχνει τα δικά του φαγητά, όπως το κιχί (η τοπική στριφτή τυρόπιτα) και να το προσφέρει δωρεάν μαζί με άφθονο κρασί. Τα χάλινα πνευστά δίνουν τον παλμό και το ρυθμό. 

Όπως γράφει η Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου, συλλογέας λαογραφικού και γλωσσολογικού υλικού και συγγραφέας του βιβλίου «Αποκριά στην Κοζάνη, από μέσα απ’ το χορό»: «Πυρήνας και εστιακό σημείο είναι o Φανός, εορταστική πυρά που ανάβει στα σταυροδρόμια της πόλης εδώ και αιώνες, αποδεικνύοντας την ανθεκτικότητα του εθίμου και τις βαθιές του ρίζες στις καρδιές των Κοζανιτών, που δεν μπορούν να διανοηθούν τις Αποκριές χωρίς αυτόν».

«Η Κοζανίτικη Αποκριά, από κοινού με παρόμοιες γιορτές ή ιεροτελεστίες που συναντώνται τέτοια εποχή του έτους κυρίως στον Βορειοελλαδικό χώρο, αποτελεί κομμάτι της νεοελληνικής αγροτικής Αποκριάς με φανερή παγανιστική προέλευση. Όπως και όλα τα λατρευτικά έθιμα που συνδέονται με τα γυρίσματα του χρόνου  και κυρίως το πέρασμα από το χειμώνα στην άνοιξη, διαθέτει κι αυτή απίστευτη ανθεκτικότητα καθώς είναι συνδεδεμένη  με τη συνέχεια της ζωής», συνεχίζει η Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου.

Στη Μικρή Αποκριά, ο βασιλιάς των ημερών, ο καρνάβαλος, κατεβαίνει στην Κοζάνη. Με χιλιάδες παιδιά να προπορεύονται, χορεύοντας στους ήχους της Δημοτικής Μπάντας, της Πανδώρας, δημιουργείται ένα πολύχρωμο «ποτάμι» ανθρώπων που κυλάει ρυθμικά και κατακλύζει το κέντρο της πόλης.

Από την Αποκριά στην Κοζάνη δεν θα μπορούσε φυσικά να λείπει το κυνήγι θησαυρού. Τα Sourd Games, ένα ξεχωριστό κυνήγι θησαυρού, πραγματοποιήθηκαν πρώτη φορά το 1997 και έγιναν πολύ δημοφιλή στην κοζανίτικη νεολαία. Το κέντρο της πόλης, το πρωί της Παρασκευής πριν τη Μεγάλη Αποκριά, μεταμορφώνεται σε ένα μεγάλο «λούνα παρκ», με χρώματα και αλεύρια και νερά από τις σκυταλοδρομίες να ξεχύνονται παντού στους δρόμους, όμως το «λέρωμα» αυτό είναι το διασκεδαστικό κομμάτι των παιχνιδιών. Τα γέλια των παιδιών και τα ευχάριστα ποδοβολητά τους ακούγονται σε όλη την πόλη. 

Αυτοί οι αγώνες «σιουρδαμάρας» έχουν πάντα μεγάλη συμμετοχή, περίπου 2.000 μαθήτριες και μαθητές των Γυμνασίων και Λυκείων της πόλης, που συγκεντρώνονται στην Κεντρική Πλατεία, φορώντας ίδια μπλουζάκια και έχοντας το ξεχωριστό όνομα και διακριτικό της ομάδας τους, πριν ξεκινήσουν τα παιχνίδια. Η αλήθεια είναι πως δεν έχει σημασία ποια ομάδα θα νικήσει. Τα χαμόγελα είναι αυτά που μετρούν στο τέλος της ημέρας.

Η Αποκριά στην Κοζάνη, πέρα από την διασκέδαση, «εστιάζει στην ιδέα της ανατροπής της καθιερωμένης κοινωνικής και κοσμικής τάξης πραγμάτων, αμφισβητώντας αξίες και ιεραρχίες και καταργώντας όρια πράξεων και λόγων». 

Η ιστορία θέλει την κοζανίτικη αποκριά να συνδέεται με τα Ρωμαϊκά Λουπερκάλια και Σατουρνάλια, δηλαδή της «λατρείας των θεών και της ανάγκης για ψυχαγωγία μέχρι ακολασίας, αλλά κυρίως με  τις Βυζαντινές Καλένδες, γιορτές και μεταμφιέσεις».

Το 1950, ιδρύθηκε ο Τουριστικός σύλλογος «Λασσάνης» και η Αποκριά στην Κοζάνη αναβίωσε ξανά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Η πόλη συνέχισε να ξεφαντώνει με μεγάλη συμμετοχή κόσμου, κυρίως στους Φανούς, για αρκετά χρόνια. Μετά το Απριλιανό πραξικόπημα του 1967 όμως, παρατηρείται σταδιακή φθορά και τελικός μαρασμός της. Φυσικό ήταν. Η Αποκριά, σαν γιορτή που απαιτεί απόλυτη ελευθερία έκφρασης, μαραζώνει σε περιόδους πολιτικής καταπίεσης και καταδυνάστευσης. Οι τύραννοι τη φοβούνται γιατί από τη φύση της είναι ανατρεπτική και στρέφεται κατά της εξουσίας» συνεχίζει η συλλογέας.

Η μοναδικότητα του φανού και της Αποκριάς στην Κοζάνη

Σε πολλά μέρη στην Βόρεια Ελλάδα ανάβουν εορταστικές καθαρτήριες πυρές, με τους ανθρώπους να χορεύουν και να τραγουδούν γύρω απ’ αυτές καλώντας μαγικά τις υπερφυσικές δυνάμεις να τους χαρίσουν υγεία, γονιμότητα, αφθονία. Τι είναι αυτό που κάνει το Φανό της Κοζάνης ξεχωριστό;

Η μοναδικότητα του κοζανίτικου φανού έγκειται στο γεγονός ότι η φωτιά συνδυάζεται με το ιδιότυπο αποκριάτικο τραγούδι και το χορό γύρω από αυτήν. Ο Φανός στην Κοζάνη έχει να κάνει και με την «ιδέα της ανατροπής, της αμφισβήτησης ιδεών και ιεραρχίας και την κατάργηση των ορίων, που εμπεριέχει η Αποκριά».

Γύρω από την φωτιά, σχηματίζεται ένας κύκλος  με επικεφαλή τον κορυφαίο τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδάει πρώτος τα παραδοσιακά τραγούδια του Φανού και ο «Χορός» ακολουθεί, επαναλαμβάνοντας τον κάθε στίχο. Από πίσω, τ’ «άργανα» συνοδεύουν μουσικά το γλέντι.

Ειδικότερα, μας λέει η Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου, «καίει πάνω σε ένα είδος βωμού, κρατιέται σταθερή όλη τη νύχτα με λίγη προσπάθεια και καύσιμα, και επιτρέπει τη συγκέντρωση μεγάλου πλήθους γύρω της. Αυτό εξασφαλίζει διάρκεια στην τελετή, πράγμα που με τη σειρά του επιτρέπει και πολλές εναλλαγές ατμόσφαιρας και διάθεσης με μεγάλη ποικιλία».

Ο κόσμος την Κυριακή της Αποκριάς μετακινείται από Φανό σε Φανό και ξεκινάει έτσι κάθε φορά να διασκεδάζει σε μια καινούρια γιορτή, «μέσα σε μια πόλη που φλέγεται ολόκληρη στο Διονυσιακό αυτό γλέντι».

Η φωτιά καίει ασίγαστη όλο το βράδυ και οι αναστολές απελευθερώνονται στο έπακρο. Η Αποκριά στην Κοζάνη, λένε, είναι από τις καλύτερες αποκριάτικες εμπειρίες… 

Κάθε αναφορά στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, έστω και από καλλιτεχνικό πρίσμα, βρίσκει μια σειρά από πολέμιους απέναντί της.

Θύελλα αντιδράσεων προκλήθηκε τα τελευταία 24ωρα με την αφίσα και τη θεματική του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου, το οποίο προβάλλεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στην όμορφη συμπρωτεύουσα. Να σημειωθεί ότι το εν λόγω ντοκιμαντέρ πραγματεύεται την εγκυμοσύνη μιας γυναίκας, η οποία όμως δεν επιθυμεί να γίνει μητέρα. Συγχρόνως, παρουσιάζεται μια άλλη γυναίκα που επιζητά τη μητρότητα, αλλά αδυνατεί να την «αγγίξει» και τέλος, μια γυναίκα που θέλει να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Επιπλέον, στην επίμαχη αφίσα της ταινίας απεικονίζεται μια γυμνόστηθη εγκυμονούσα, κρεμασμένη σε έναν σταυρό.

Χθες, λοιπόν, την Τρίτη (12/03), οι αδικαιολόγητες ακρότητες μάλλον έφτασαν στο ζενίθ, καθώς η ΕΛ.ΑΣ, με ανακοίνωσή της, απαγόρευσε τις δημόσιες συναθροίσεις, αφότου γνωστοποιήθηκε ιντερνετικό κάλεσμα για συγκέντρωση διαμαρτυρίας από τους «Ενωμένους Μακεδόνες» έξω από τον κινηματογράφο «Ολύμπιον», με αφορμή τις ενστάσεις για την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά».

Σαφώς, στο όλο ζήτημα τοποθετήθηκε και η εκκλησία από κοινού με άλλες συντηρητικές φωνές, δίνοντας μια ακόμη πιο ζοφερή υπόσταση στην έννοια της αυτοδιάθεσης του σώματος και των αμβλώσεων.

Η επίσημη ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ και η συγκέντρωση διαμαρτυρίας

Ακολουθεί η ανακοίνωση που εξέδωσε επισήμως η ΕΛ.ΑΣ:

«Ανακοινώνεται ότι με απόφαση του Διευθυντή της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, απαγορεύεται η πραγματοποίηση κάθε υπαίθριας δημόσιας συνάθροισης, από ώρα 14:00’ της 12-03-2024 έως 24:00 της 12-3-2024 στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της πόλης της Θεσσαλονίκης, που οριοθετείται από τις οδούς:

Λ. Νίκης – 30ης Οκτωβρίου – Γ΄ Σεπτεμβρίου – Λ. Στρατού – Αγγελάκη – Εγνατία – Μ. Γενναδίου – Φιλίππου – Χαλκέων – Εγνατία – Μοναστηρίου – Ταντάλου – Καζαντζάκη – Αναγεννήσεως – 26ης Οκτωβρίου – Καρατάσου – Ν. Κουντουριώτου – Λ. Νίκης, καθώς και στην πλατεία – μνημείο Λευκού Πύργου Θεσσαλονίκης και την εφαπτόμενη σ’ αυτήν πλατεία αγαλμάτων Μ. Αλεξάνδρου και Κ. Καραμανλή, σε όλη την έκταση αυτών, που οριοθετείται από τις οδούς Λ. Νίκης – 30ης Οκτωβρίου (έως του σημείου που η 30ης Οκτωβρίου τέμνεται με την οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου) και σε όλο το πλακόστρωτο της παραλίας, που περικλείεται από τις ανωτέρω οδούς.

ΙΣΩΣ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ

Βιβλία που μιλούν ανοιχτά για τις εκτρώσεις

 Η ανωτέρω απαγόρευση επιβάλλεται καθώς ενόψει της πραγματοποίησης εξαγγελθεισών συναθροίσεων επαπειλείται σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια λόγω πιθανής διάπραξης σοβαρών εγκλημάτων, ιδίως κατά της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας και της ιδιοκτησίας και απειλείται σοβαρά η διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής, της κυκλοφορίας οχημάτων και πεζών, καθώς και της λειτουργίας των υποδομών και κοινωφελών εγκαταστάσεων στην οριοθετημένη και κεντρικότερη περιοχή της πόλης».

Εντούτοις, πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε από τις 18:30 το απόγευμα της Τρίτης στο «Ολύμπιον», ενώ λίγο πριν τις 19:00, οι αστυνομικές δυνάμεις ξεκίνησαν να αποκλείουν το χώρο. Αξίζει να αναφερθεί ότι το συγκεντρωμένο πλήθος απωθήθηκε προς την οδό Μητροπόλεως χωρίς επεισόδια. Κατόπιν και καθώς ο κόσμος είχε απομακρυνθεί, ένα άτομο επιχείρησε να σπάσει μια από τις προθήκες που είναι τοποθετημένη η αφίσα του φεστιβάλ.

Εν συνεχεία, παρά την παρουσία της ΕΛ.ΑΣ, πολλά άτομα παρέμειναν έξω από το «Ολύμπιον» για να παρακολουθήσουν το ντοκιμαντέρ, την ίδια στιγμή που τα μέτρα ήταν ιδιαίτερα αυστηρά και απαιτούνταν η επίδειξη εισιτηρίου ή διαπίστευσης από την είσοδο του κτιρίου.

Οι συντηρητικές αντιδράσεις και ο σκοταδισμός

Ο Μητροπολίτης Φιλόθεος αιτήθηκε την απόσυρση της αφίσας

Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος ζήτησε να αποσυρθεί η αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά», υποστηρίζοντας τα εξής: «Το ζήτημα που δημιουργείται με αυτό δεν έγκειται στο περιεχόμενό του, αλλά στην διαφημιστικὴ αφίσα προβολής τοῦ ντοκιμαντέρ!. Πέραν του ότι η πρώτη μοιάζει αναντίστοιχη με το περιεχόμενο του δευτέρου– την εξερεύνηση της σωματικής αυτονομίας στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών– όπως περίπου αναφέρεται στο Πρόγραμμα, ακόμη και αν προσπαθήσει κάποιος να κάνει μια ελευθεριάζουσα ή νοσηρή σύνδεση, είναι βαθύτατα προκλητική για το θρησκευτικό συναίσθημα των χριστιανών της πόλης μας, ανεξαρτήτως δόγματος και ομολογίας: Ένας σταυρός με μία ημίγυμνη γυναίκα, πιθανώς την Παναγία, την οποία περιβάλλουν τα αστέρια της Ευρωπαϊκής Σημαίας (αναφορὰ στην εικόνα της Παναγίας “Αμώμου Συλλήψεως” ή της Παναγίας της Λούρδης, δύο παγκοσμίως σεβαστῶν χριστιανικῶν συμβόλων;).

Επιπροσθέτως, συμπλήρωσε πως «στην ορθόδοξη χριστιανική παράδοσή μας η ελευθερία δεν είναι μία ιδέα, αλλά ένα πρόσωπο, που δεν είναι άλλο από το πρόσωπο του Χριστού. Γι’ αυτό η ελευθερία ως συνειδητή επιλογή ζωής προϋποθέτει απαραιτήτως τον σεβασμό και την ευθύνη, τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους Άλλους. Σ’ αυτό ακριβώς το πλαίσιο ζητούμε και από σας να μη συναινέσετε στο να προσβληθεί η ελεύθερη διάθεση της αγάπης μας για τον Χριστό, την Εκκλησία Του και τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης μας, με την ανάρτηση της αφίσας για την διαφήμιση του ντοκιμαντέρ “Αδέσποτα κορμιά”».

Η απάντηση από τη διευθύντριας του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό

Σε άμεση απάντηση προχώρησε η διευθύντρια του φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, επισημαίνοντας πως ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπει με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω, ενώ παράλληλα αναφέρθηκε και στην πρωτοφανούς αγριότητας επίθεση που δέχτηκαν στη Θεσσαλονίκη δύο τρανς άτομα, την οποία και ο ίδιος είχε καταδικάσει.

«Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της δημοκρατίας. Η δημοκρατία είναι ένας θεσμός υπέροχος που μας καλεί να συμβιώνουμε με άτομα, τα οποία ενδεχομένως έχουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές μας. Αν αυτές οι απόψεις δεν κηρύσσουν το μίσος και δεν καλούν σε παράνομες πράξεις, αν δεν απειλούν τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας κι αν δεν παραβαίνουν τους υπάρχοντες νόμους, τότε οφείλουμε να τις ακούμε μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας αποδοχής και αγάπης.

Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας “Αδέσποτα Κορμιά” εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. Το ίδιο είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει και με άλλα καλλιτεχνικά έργα που παρουσιάζονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες τέχνης και μουσεία. Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου. Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις […].

Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα. Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας. […] Δεν υπάρχει κάτι προσβλητικό ή χλευαστικό σε αυτή την αφίσα. Δεν ακολουθεί βεβαίως τη γνωστή εκκλησιαστική τεχνοτροπία, όμως εκατοντάδες καλλιτέχνες από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνοτροπίες για να απεικονίσουν τα Πάθη του Χριστού και να τα ταυτίσουν αλληγορικά με τις αγωνίες των αενάως πασχόντων ανθρώπων».

Ο Φίλιππος Καμπούρης μηνύει την Ελίνα Ψύκου για την αφίσα

Στο ίδιο κλίμα, ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ, Φίλιππος Καμπούρης μηνύει τη σκηνοθέτρια του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» για την αμφιλεγόμενη αφίσα. Ακολουθούν αποσπάσματα από τη μηνυτήρια αναφορά του:

«Έχοντας εκτός της πολιτικής μου ιδιότητας και αυτής του δημοσιογράφου, παρακολουθώ επισταμένως και καθημερινώς την πολιτική επικαιρότητα, σχολιάζοντάς την στα ΜΜΕ, τόσο στην τηλεόραση όσο και τον ραδιοφωνικό σταθμό στα οποία εργάζομαι. Κορυφαίο θέμα εδώ και μερικές μέρες, αποτελεί το “ντοκιμαντέρ” μιας παγκοσμίως άγνωστης “δημιουργού”, το οποίο επιγράφεται με τίτλο “Αδέσποτα Κορμιά” που συνοδεύεται από μια αφίσα που απεικονίζει με τρόπο βέβηλο, ιερόσυλο για έγκυο γυναίκα, που ευθέως παραπέμπει στην Παναγία, η οποία εικονίζεται γυμνόστηθη στη στάση του Εσταυρωμένου.

Με τρόπο λοιπόν υβριστικό, ονειδιστικό και ρατσιστικό όχι μόνο κατά της κρατούσας Ορθόδοξης Εκκλησίας και των πιστών της, στους οποίους υποτίθεται ότι απευθύνεται, έχοντας ως μοναδικό σκοπό όχι την ελεύθερη διατύπωση της γνώμης της “δημιουργού” (που άλλωστε δεν αφορά κανέναν) αλλά το να προκαλέσει τη διάκριση κατά ομάδας προσώπων που προσδιορίζονται ως ορθόδοξοι χριστιανοί, που προσδιορίζονται με βάση ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά, έχει προγραμματιστεί να προβληθεί το εν λόγω ανοσιούργημα στο λεγόμενο “Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης” στις 12 και 14 Μαρτίου 2024.

Είναι προφανές ότι αυτή η προβολή, που ουδεμία σχέση έχει ούτε με “τέχνη” αλλά ούτε και με “πρωτότυπη σύλληψη ιδέας”, στοχεύει ευθέως στον εμπαιγμό και τη διάκριση σε βάρος των Ορθοδόξων Χριστιανών, που υβρίζονται τα νάματα της πίστεώς τους, με τρόπο ώστε αυτοί να γίνονται έρμαια της θρησκευτικής διάκρισης από την ιδεολογική επίθεση των αθέων και απίστων που βρίσκουν βήμα για να προωθήσουν τις νοσηρές ιδέες τους με κρατικό χρήμα, χωρίς να είναι σε θέση να αντιδράσουν, δεχόμενοι μάλιστα τις ύβρεις και τους διαδικτυακούς (προς το παρόν μόνο) προπηλακισμούς των υποκειμένων που υποστηρίζουν αυτά τα “δρώμενα”, με αποτέλεσμα να απειλούνται ακόμα και επεισόδια κατά την προβολή του εν λόγω εμέσματος.

Χαρακτηριστικές είναι οι τοποθετήσεις αυτών στα κοινωνικά δίκτυα, στα οποία καθυβρίζονται και απειλούνται όσοι αρνούνται να ανεχτούν τη βλασφημία της πίστης τους, από τους ανύπαρκτους καλλιτεχνικά λαθρόβιους της “τέχνης” που αφειδώς χρηματοδοτείται και προβάλλεται».

Η δημοκρατία υπό κατάρρευση

Μέσα από τις προαναφερθείσες εξελίξεις, αναδύονται γι’ ακόμη μια φορά παθογένειες και μεσαιωνικές αντιλήψεις που δηλητηριάζουν διαχρονικά την ελληνική κοινωνία. Καταρχάς, η αυτοδιάθεση του σώματος και το δικαίωμα στην άμβλωση εξακολουθούν να δέχονται πυρά από τον συντηρητικό κόσμο. Μάλιστα, στο πρόσφατο παρελθόν ο Μητροπολίτης Δωδώνης Χρυσόστομος προέβη σε μία αδιανόητη δήλωση, αναφέροντας, μεταξύ άλλων ότι: «Δεν κάθεται μία γυναίκα να βιαστεί χωρίς να το θέλει», ως υποτιθέμενο αντεπιχείρημα στο ερώτημα του πώς πορεύεται μια γυναίκα αν η εγκυμοσύνη της προκύψει ως απότοκο βιασμού. Τέτοιες νοσηρές θέσεις είναι που εξακολουθούν να μας κρατούν στο σκοτάδι με κάθε τρόπο.

Κατά δεύτερον, η τέχνη δεν υπόκειται σε νόρμες, ούτε δύναται να λογοκριθεί. Ναι μεν, σε πολλές περιπτώσεις, όπως εν προκειμένω, αφορμάται από μείζονα κοινωνικά φαινόμενα, αλλά εξ ορισμού, δεν φυλακίζεται στο κουτάκι του συντηρητισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αυτό του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες, με τα έργα του να μεταφράζονται παγκοσμίως, αλλά η εκκλησία θεώρησε ότι έπρεπε να τον αφορίσει.

Τρίτον, η απαγόρευση συναθροίσεων σε δημόσιους χώρους ήταν μια πρακτική που εφαρμοζόταν σε εποχές, όπου οι λέξεις «δημοκρατία» και «δικαιώματα» ήταν, το λιγότερο, άγνωστες. Εν έτει 2024, που καταβάλλονται διαρκώς προσπάθειες για να γίνουν βήματα προς την εξέλιξη, τη βελτίωση, την αναγνώριση και τη συμπερίληψη, καθίσταται, τουλάχιστον, καταχρηστική.

Εν κατακλείδι, τα φαινόμενα που παρατηρούνται τις τελευταίες μέρες στη Θεσσαλονίκη εγείρουν σοβαρά και πολυεπίπεδα ερωτήματα, διότι βλέπουμε συμπολίτες μας να στοχοποιούν, να λοιδορούν και να επιτίθενται στο ασυνήθιστο, το διαφορετικό, το άγνωστο. Χρειάζεται να γίνουν άμεσα παρεμβάσεις σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτείας, ούτως ώστε να ανευρεθούν, αφενός, τα αίτια που ίσως συνδέονται έμμεσα με εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Θεσσαλονίκη ως πόλη, αλλά, αφετέρου, να πραγματοποιηθούν παρεμβάσεις εκπαιδευτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, στοχεύοντας κατευθείαν στη «ρίζα» του προβλήματος.

Πολλά αγαπημένα μας brands ανήκουν σε πολυεθνικές εταιρείες, όπως και τα ίδια τα σούπερ μάρκετ. Τελικά, είμαστε τοπικοί ή παγκοσμιοποιημένοι καταναλωτές; 

Παρακολουθώντας μία διαφήμιση για κάποιο προϊόν ή μία αλυσίδα σούπερ μάρκετ, δεν είναι λίγες οι φορές που θα αναδειχθούν η εντοπιότητα, κάποιες αξίες-κλειδιά και οι καθημερινοί άνθρωποι πίσω από αυτά. 

Η ιδέα που έχουμε λοιπόν είναι πως το γάλα μας βγαίνει σε κάποια φάρμα με ευτυχισμένες αγελάδες, τα κατεψυγμένα θαλασσινά ψαρεύονται εδώ λίγο πιο έξω και πως οι υπάλληλοι που μας εξυπηρετούν και γεμίζουν τα ράφια καθημερινά εργάζονται σε οικογενειακή επιχείρηση.

Ο συγκεντρωτισμός των brands

Εδώ και μερικές δεκαετίες πολλές από τις πιο επιτυχημένες φίρμες άλλαξαν χέρια. 

Πολλά ελληνικά προϊόντα, με τα οποία μεγάλωσαν οι γονείς μας, αλλά και μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ πλέον ανήκουν σε πολυεθνικές εταιρείες με οργανωμένα τμήματα HR και marketing, στόχους παραγωγικότητας, ενέργειες CSR και επενδυτές από κάθε γωνιά του πλανήτη.

Επιπλέον, πολλά προϊόντα βγαίνουν και από τις ίδιες γραμμές παραγωγής, με διαφοροποιήσεις στις ετικέτες ή έχουν παραχθεί στο εξωτερικό και εισάγονται με ελληνικό όνομα και ετικέτα.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν έναν ιδιοκτησιακό συγκεντρωτισμό, ο οποίος επεκτείνεται από το καλάθι μας στο σούπερ μάρκετ μέχρι τα ρούχα, τα ακίνητα και τα ΜΜΕ. Έτσι, κάθε μας καταναλωτική ενέργεια σχεδόν είναι σίγουρο πως θα εξασφαλίσει κέρδη σε έναν πολυεθνικό όμιλο.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως οι πολυεθνικές πάντα αναζητούν το επόμενο μεγάλο success story στο οποίο θα επενδύσουν ή θα το εξαγοράσουν. Με αυτό τον τρόπο ο ανταγωνισμός γίνεται μέρος της στρατηγικής τους.

Τι γίνεται όμως με τις τιμές;

Ενδεχομένως πολλοί στο τέλος της ημέρας να μην ενδιαφέρονται για το ποιος επωφελείται από την βόλτα του σε κάποιο κατάστημα. 

Είναι όμως κοινό μυστικό και γίνεται πολλές φορές συζήτηση στα social media γιατί τα ίδια προϊόντα στην Ελλάδα τα πληρώνουμε ακριβότερα σε σχέση με το εξωτερικό, όπου και οι μισθοί πολλές φορές είναι υψηλότεροι.

Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες: από την πιο τεχνική που εστιάζει στον τρόπο διατίμησης και το μέγεθος της αγοράς μέχρι και την πιο καχύποπτη και απλουστευτική στην οποία οι υψηλές τιμές στα ελληνικά ράφια οφείλονται αποκλειστικά σε κερδοσκοπικές ενέργειες ή στην απουσία ουσιαστικού ελέγχου. 

Πλήθος ρεπορτάζ, αφιερωμάτων και συνεντεύξεων από έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ, εστιάζει στο παραπάνω. Σε αυτό το άρθρο δεν έχουμε σκοπό να απαντήσουμε σε αυτό άλλωστε, αλλά επιχειρούμε να διαφωτιστεί κάτι διαφορετικό, ότι εν τέλει όντως είμαστε παγκοσμιοποιημένοι καταναλωτές.

Τα δεδομένα των αγορών

Όπως προαναφέρθηκε, οι πολυεθνικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε ένα εξαιρετικά οργανωμένο περιβάλλον υψηλού ανταγωνισμού. 

Συλλέγουν συνεχόμενα δεδομένα σχετικά με την κερδοφορία, τις καταναλωτικές τάσεις και τη διατήρηση της καλής εικόνας τους στις τοπικές αγορές. 

Με αυτά και πολλά άλλα, αποφασίζουν αν θα επενδύσουν σε νέα καταστήματα, αν θα βγάλουν κάποιο νέο προϊόν, αν αυτό θα έχει δικό του όνομα ή θα προσδεθεί σε ένα άλλο ήδη πετυχημένο brand, αν θα επιχειρηθεί μία ηθικότερη προσέγγιση λόγω κάποιας πρόσφατης κρίσης ή ανησυχίας του κοινού ή στη χειρότερη των περιπτώσεων αν θα αποφασιστεί αποεπένδυση. 

Τα ίδια δεδομένα είναι και αυτά τα οποία κρύβονται πίσω από φαινόμενα όπως το shrinkflation, δηλαδή η μείωση της ποσότητας ενός προϊόντος χωρίς αυτό να γίνεται εμφανές στη συσκευασία διατηρώντας την ίδια τιμή ή αυξάνοντάς τη, το pinkwashing, δηλαδή η εμφύσηση φεμινιστικών ή φιλικών προς την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα αξιών, το greenwashing, δηλαδή η έμφαση στην φιλικότητα προς το περιβάλλον και το craftwashing, δηλαδή ο χειροποίητος χαρακτήρας μαζικών προϊόντων. 

Όλα τα παραπάνω αποτελούν πρακτικές, οι οποίες προέρχονται από τάσεις της κοινωνίας και των ειδικών κοινών και διασφαλίζουν στο δημόσιο βλέμμα πως τα brands θα μένουν ανεπηρέαστα από την κριτική και προβληματικές που σχετίζονται με την ηθικότερη κατανάλωση.

Γιατί είναι σημαντικό να τα γνωρίζεις;

Σε έναν κόσμο υπερσυνδεδεμένο και διασυνδεδεμένο, καθετί που κάνουμε μετράει και έχει αντίκτυπο. Ως καταναλωτές πρέπει να το έχουμε πάντα στο μυαλό μας και να μην σκεφτόμαστε αποκλειστικά το κόστος. 

Πολλές φορές ένα προϊόν που φαινομενικά είναι φθηνότερο, στην πράξη κοστίζει περισσότερο στο περιβάλλον και σε κάποιες κοινότητες, τις οποίες δεν θα δούμε ενδεχομένως ποτέ από κοντά. Επιπλέον, το υψηλό κόστος δεν σημαίνει πάντα πως το προϊόν το οποίο αγοράζουμε είναι ηθικότερο, πιο πράσινο ή πιο υγιεινό.

Αντίστοιχα, δεν σημαίνει πως και οτιδήποτε προέρχεται από μία πολυεθνική δεν εμπίπτει σε κάποια υψηλά standards, δεν ακολουθεί καλές πρακτικές και δεν συμφέρει. 

Όλα πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση και να διερευνώνται από τον καταναλωτή/καταναλώτρια. Η ουσία είναι πως καλά και κακά brands συνυπάρχουν σαν assets για μία εταιρεία, η οποία στο τέλος της ημέρας ενδιαφέρεται αποκλειστικά για την κερδοφορία της.

Αν κάτι τέτοιο φαντάζει αρκετά βαρετό ή κουραστικό, τότε σκέψου γιατί ξεκίνησες να διαβάζεις το συγκεκριμένο άρθρο εξαρχής, καθώς σκοπός σου ήταν να μάθεις το πού πάνε τα χρήματα σου.